Ruina – Romański Kościół w Inowrocławiu

Historia kościoła pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny sięga wieków XII i XIII. Wówczas to w tym miejscu funkcjonował pierwszy kościół parafialny w regionie. Tym samym jest on również  jednym z najstarszych na Kujawach, a  jako jego fundatora wymienia się syna Bolesława IV Kędzierzawego – Leszka Bolesławowica. Teoria ta wydaje się być dość prawdopodobna, zwłaszcza że ojciec czynnie wspierał klasztory. Przykładami na to mogą być ten w Czerwińsku, Mogilnie, Ołbinie czy Trzemesznie. Legendy za to cofają nas w czasie do roku 997. Wtedy to brat Adalbert przemierzał te tereny z misją chrystianizacji Prus.

Kolegiata w Tumie – Świadek dziejów

Bazylika Mniejsza

13 lipca 2008 roku romański kościół w Inowrocławiu podniesiono do rangi bazyliki mniejszej głównie ze względu na swą architekturę. Tytuł ten jest niejako linią łączności między kościołem a Stolicą Apostolską, uprawniający do używania jej znaku na chorągwiach czy szatach liturgicznych.

Bazylika w Krzeszowie – Europejska Perła Baroku

7 października roku 2005 natomiast zakończyła się wielowiekowa praca nad obiektem. Przez wzgląd na swe niefortunne położenie nie miał na tyle szczęścia, by przetrwać w stanie nienaruszonym do naszych czasów. Wręcz odwrotnie, pech towarzyszył mu przez wszystkie stulecia. Dzięki temu, że praktycznie większość czasu znajdował się w stanie rozkładu, zapracował sobie na przydomek Ruina. Ciągłe przebudowy zwieńczyła unikatowa, złota mozaika w stylu weneckim  w prezbiterium, która niesamowicie ociepla wnętrze bazyliki. Dodatkowo wykonano także nową ambonę i ołtarz z białego granitu importowanego z Hiszpanii. Dokonano również kompleksowej konserwacji Ruiny z zewnątrz. 

Wcześniejsze prace budowlane w tym miejscu prowadzono nie tyle z pobudek utylitarnych, co estetycznych. Kanonicy bowiem zapragnęli, by romański kościół w Inowrocławiu, który w czasie okupacji niemieckiej służył jako magazyn, został odnowiony na czas obchodów tysiąclecia istnienia Państwa Polskiego. Pomimo tego, że wnętrze nie było do końca gotowe, udało się spełnić minimalne założenia, czyli oddanie świątyni do użytku. 

Ruina – Romański kościół w Inowrocławiu

Zapewne kwestia finansowa była decydująca w sprawie renowacji mającej zakończyć się w roku 1966, gdyż trwała w czasie gdy nasz kraj wciąż zbierał się ze zniszczeń wojennych. O wiele szybciej za to dokonano wcześniejszej konserwacji, z początku XX wieku, która trwała tylko rok! W tak krótkim czasie uporano się ze skutkami ogromnego pożaru, który strawił wszystko co napotkał na swojej drodze. Zostały po nim wyłącznie osmolone mury i figurka Matki Boskiej z drewna lipowego przeżywająca od wieków dramaty swej świątyni. Inicjatorem tych prac stał się ksiądz Antoni Laubitz, a dzięki wspaniałym zdolnościom perswazyjnym udało mu się zgromadzić potrzebne na ten cel środki od samego cesarza Wilhelma II! Resztę potrzebnych pieniędzy dostarczyli wierni, a przywróceniem do stanu używalności miał zająć się słynny wówczas konserwator polskich zabytków Julius Kohte. Człowiek ów kontynuował idee innego wielkiego konserwatora zabytków ziem Pruskich – Ferdynanda von Quasta zafascynowanego szczególnie regionem Warmii i Mazur. 

Kolegiata Mariacka w Stargardzie – Majstersztyk gotyku ceglanego w Polsce

Pożar z 3 na 4 grudnia 1834 roku nie tylko sprawił, że przydomek Ruina przylgnął do kościoła na zawsze. Przyczynił się on także do tego, że świątynia stała się symbolem niepodległości i czasów świetności, będącego wówczas pod zaborem kraju. Wspomnieć należy, że pożar spowodowany był piorunem, który uderzył pobliskie gospodarstwo, a nie w kościół. Ten zresztą już od dawna pozostawał nieużywany. Władze Prus zamknęły go pod pretekstem złego stanu technicznego. Na niecałe ćwierć wieku przed tym zdarzeniem, w roku 1792, Ruinę wskrzeszono po innym fatalnym wydarzeniu.

Późnoromański kościół w Świerzawie

Koniec XVII wieku przyniósł zawalenie się prezbiterium. We wcześniejszych latach został splądrowany przez Szwedów i już wtedy określano go jako bliskiego ruinie… „Zaledwie” 400 lat po wybudowaniu. Jeśli dodamy do tego jeszcze siejących zniszczenie totalne krzyżaków i serie innych wydarzeń…

Fara w Chełmnie i lewitujący obraz

Prawdopodobnie I etap budowy, który zakładał wybudowanie kamiennej części na wschodzie świątyni od przyziemia do nawy był już gotowy na przełomie wieków XII i XIII wieku. Wciąż wiele pozostawało do jej zakończenia. Ostatecznie nieukończona miała zostać oddana do użytku już w roku 1233, i to właśnie wtedy mogły się pojawić tu ceglane wieże, więc pozostało by wykonanie wyłącznie więźby dachowej i jej pokrycie. Lokalizacja Inowrocławia, jako punkt na trakcie do Prus i ważnych miast jak Chełmno czy Toruń, zapewniła romańskiej świątyni istotną pozycję. I to pomimo jej położenia poza obszarem miasta. Spokoju pielgrzymów strzegli tu krzyżowcy, którzy jak wiemy z historii, niedługo później chcieli przywłaszczyć sobie to i owo. Wszystkie daty są oczywiście spekulacjami, a pierwsze wzmianki o kościele pojawiają się dopiero w roku 1320. To ładnych kilkadziesiąt lat po jego domniemanym powstaniu…

Jak nowy

Klimat surowego wnętrza zdecydowanie tworzy mieniąca się w słabym świetle mozaika. Pod nią odnajdziemy symbol świątyni – Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus. Jest to drążona z tyłu rzeźba datowana na rok 1370-1380 z dodatkiem korony z XVIII wieku w stylu rokoko. Doskonale obrazuje kanony rzeźbiarskie okresu wieków średnich i przede wszystkim dążenie do realistycznego przedstawienia postaci. Innym, równie ciekawym dziełem jest figura współczesnego rzeźbiarza – Mariana Korczyka przedstawiająca świętego Antoniego, a  stylizowana jest ona na rzeźbę romańską. Na zewnątrz zaś najważniejszym elementem są elementy apotropaiczne, czyli coś w rodzaju amuletów, które miały strzec to miejsce przed siłami szatana. Owymi amuletami są przede wszystkim maski rzeźbione w kamieniu, a także krzyże czy fantastyczne zwierzęta.

Romański kościół w Inowrocławiu jest konstrukcją jednonawową, której zachodnią stronę zdobią dwie kamienno – ceglane wieże. Od wschodu natomiast zamknięta została apsydą, a do jej wnętrza wiodą trzy portale: zachodni, południowy oraz północny. Wokół tego ostatniego rozmieszczono wspomniane już talizmany. 

Legendy polskie – Z piekła rodem

Dopiero w XX wieku Juliusz Kohte usunął wszelkie elementy nawiązujące do poprzednich epok, tak aby przywrócić świątyni jej pierwotny blask. Niestety oprócz barokowych elementów usunięto również te gotyckie. Pracy przy odnowie było naprawdę sporo, biorąc pod uwagę opłakany stan budowli – odtworzono wówczas apsydę na planie półkola i w perfekcyjny sposób uzupełniono budulec ze ściany północnej, a najbardziej widocznym elementem całej układanki było zrekonstruowanie części wieży północnej na wzór jej sąsiadki. Źródłem inspiracji do odbudowy stały się nie tylko istniejące części budynku, ale również romańskie kościoły z Kruszwicy i Kościelca. Niestety wraz ze wzniesieniem wieży usunięto romańskie sklepienie na rzecz schodów prowadzących na emporę, a jedyne oryginalne zachowało się w kruchcie wieży obok.

Wyobrażając sobie szkielet budowli możemy łatwo domyślić się, że trwające tu w dwudziestym stuleciu prace były zakrojone na bardzo szeroką skalę, a jedynym powiązaniem z przeszłością były ledwo zipiące mury. Pomysłów zaś na zromanizowanie kościoła było co niemiara, a wyszło jak wyszło. Co tu dużo pisać – jest pięknie.

Lektura:

• www.imienia.pl
• http://www.spotkania.pl/sources/pdf/2007-08-02.pdf
• Eglise romane Notre-Dame D’Inowrocław Hier et Ajourd’hui – PPW „ANIMAR” Grzegorz Orchowski.