Bystrzyca Kłodzka – Dolnośląski klejnocik

Wiadomo, że Dolny Śląsk usłany jest ogromem klejnocików, ale Bystrzyca Kłodzka zdaje się świecić na ich tle najjaśniej. I to nie tylko przez wzgląd na swoje Muzeum Filumenistyczne! Miasto to szczyci się bowiem posiadaniem jednych z najbardziej spektakularnych murów miejskich w regionie za którymi odnaleźć można całkiem sporo wielowiekowych zabytków. Niemniej jego głównym atutem jest chyba położenie, dodające mu dostojeństwa i bajkowego klimatu. Z takim wyglądem bez trudu ubiegać się ono może o miano jednego z najpiękniejszych miejsc w rozległej okolicy. 

Bystrzyca Kłodzka pod berłem Czechów

Nim jednak sprawdzimy co warto zobaczyć w Bystrzycy Kłodzkiej, zapoznajmy się najpierw ze skrótem jej dziejów. Warto wiedzieć, że osada w tym miejscu zawiązała się już w połowie XIII wieku, a jako jej założyciela wymienia się niejakiego Gawła (Havel) z Lembergu. W trakcie swego istnienia kilkukrotnie zmieniała ona przynależność, przechodząc wraz z Ziemią Kłodzką w ręce czeskich i polskich władców. Wreszcie 4 lipca 1319 roku król czeski Jan Luksemburski nadał jej prawa miejskie, włączając ją tym samym do elitarnego grona miast, którymi w królewskim interesie zarządzał wójt. Jak więc można się spodziewać, przyniosło to nie tylko wielki prestiż, ale także prawdziwe ożywienie gospodarcze. Dowodem na to jest choćby budowa w XIV wieku potężnych fortyfikacji miejskich, sfinansowana przez ówczesnego wójta, Jacoba Rückera. 

Dolny Śląsk na weekend. Dokąd się wybrać?

Nie powstrzymały one jednak zwolenników Jana Husa przed zniszczeniem miasta w 1429 roku. Podobnie też rzecz miała się cztery dekady później. Wtedy to Bystrzyca Kłodzka stała się areną wojny politycznej o koronę czeską pomiędzy Jerzym z Podiebradów a Maciejem Korwinem. Szczęśliwie nie ucierpiał na tym rozwój miasta w którym oprócz handlu solą i przyprawami kwitły także tkactwo i browarnictwo. NIestety do czasu, bo w 1475 roku wybuchł tu pożar, którego konsekwencją było wyludnienie miasta.

Bystrzyca Kłodzka w czasach Habsburgów

Początek XVI wieku przyniósł do Bystrzycy Kłodzkiej luteranizm, który bardzo szybko zyskał na popularności pośród większej części napływających tu z Niemiec Środkowych oraz Małopolski mieszkańców. Wkrótce zresztą miasto stało się silnym ośrodkiem anabaptystów, a także zwolenników śląskiego reformatora, Kaspara Schwenkfelda. Niestety fakt ten przysporzył Bystrzycy problemów, gdy w 1567 roku znalazła się ona pod panowaniem katolickich Habsburgów. Sytuacja pogorszyła się jeszcze bardziej w trakcie Wojny Trzydziestoletniej, której jedną z głównych przyczyn było właśnie powstrzymanie postępującej reformacji. Znajdująca się w ogniu walk Bystrzyca Kłodzka raz to więc płaciła srogie kontrybucje za wyznawanie protestantyzmu, by kolejno płacić za zmianę wyznania na katolicyzm. 

Po zakończeniu wojny, w połowie XVII wieku miasto próbowało otrząsnąć się po wielu tragicznych wydarzeniach – oblężeniach, pożarach, napadach i grabieżach. Kolejne stulecie jednak zaczęło się nazbyt fatalnie, bo już w roku 1703 wybuchł tu pożar w wyniku którego spłonęły 2/3 domostw, co skutecznie zatarło podejmowane przez ostatnie dekady trudy odrodzenia. Jeszcze jednym gwoździem do trumny były wojny śląskie Fryderyka II Wielkiego przeciwko Marii Teresie Habsburg, a także Wojna o Sukcesję Bawarską – znów Fryderyka II, lecz tym razem z Józefem II Habsburgiem. 

Impuls do zmian

W wiek XIX Bystrzyca Kłodzka weszła z podobnym rozmachem. W 1800 roku spłonęło bowiem aż 118 domów, zaś dwadzieścia trzy lata później niemal wszystkie intra muros. Jakby tego było mało, w roku 1831, a także w 1837 miasto nawiedziły epidemie cholery. Choć trzeba dodać, że już w roku 1818 zlikwidowano Hrabstwo Kłodzkie (do którego Bystrzycę włączono w roku 1459) i utworzono powiat bystrzycki z siedzibą, oczywiście w Bystrzycy. To z kolei dało impuls do większych zmian i przede wszystkim do pilnej rozbudowy miasta. 

Dolnośląskie: 10 miejsc, które pokochacie!

Dzięki temu też w II połowie tego stulecia przebudowano sieć wodociągów i kanalizacji, którymi miasto cieszyło się już od XVI wieku. Ponadto zniwelowano fosę i część fortyfikacji, co pozwoliło na powiększenie miasta. Poza tym też rozpoczęto przebudowę ratusza, wzniesiono szpital oraz trzy fabryki zapałek. Ważnym krokiem dla odnowy gospodarczej było również powstanie połączeń kolejowych, biegnących z Wrocławia do Pragi oraz z Kłodzka do Międzylesia. To z kolei sprawiło, że nie tylko sama Bystrzyca Kłodzka, ale i w ogóle Kotlina Kłodzka stała się popularnym regionem turystycznym. 

Co warto zobaczyć w Bystrzycy Kłodzkiej? 

Miasto z II wojny światowej wyszło niemal bez szwanku, wobec czego do dziś przerwała znaczna część jego średniowiecznej tkanki. Bonusem tej urokliwej scenerii jest znikome oblężenie turystyczne i łatwość w eksplorowaniu. Wszędzie dotrzeć można spacerem, bez stresu i tłumów. Spójrzmy zatem jakich atrakcji turystycznych możemy spodziewać się na miejscu.

Mury Miejskie

Do grona najważniejszych z pewnością zaliczyć trzeba mury obronne, będące jedną z największych budowli tego typu w regionie. W system fortyfikacji na planie nieregularnego owalu wkomponowano trzy bramy: Kłodzką (północną), Wodną (południową) na osi drogi do Międzylesia oraz Wyszkowską, wiodącą do czeskiego Nachodu. Ta ostatnia zniknęła jeszcze w XV wieku, zaś pod koniec kolejnego, w części zachodniej miasta powstała brama Nowa. Ponadto też system obronny wsparły baszty: Bramna – przy Bramie Kłodzkiej, Rycerska – na południe od niej, włączona do pierścienia obwarowań wieża kościoła św. Michała – jako wschodnia baszta bramna oraz murowana Wieża Wójtowska w części południowo-zachodniej. 

Opactwo cystersów w Lubiążu – Klejnot poza szlakiem

Co interesujące, początkowo budowla ta oddzielona była od miasta fosą i wałem, elementy które z biegiem czasu usunięto. Niestety też do roku 1745 niektóre części potężnych murów zawaliły się, a i całkiem sporo fragmentów rozebrano w XIX wieku, min. Bramę Nową oraz Bramę Kłodzką. W II połowie tego stulecia zasypano też fosę miejską. Intensywne prace rewitalizacyjne natomiast rozpoczęto dopiero pod koniec lat 60 XX wieku. Dzięki nim do dziś zachowały się trzy imponujące baszty oraz budynek Wójtostwa, które od wieków strzegą malowniczego miasteczka intra muros.

Intra Muros

Szkoda tylko, że liczne nieszczęścia, a głównie pożary odarły je z wielu oryginalnych zabudowań. Niemniej wciąż jeszcze odnaleźć można tu kilka mieszczańskich kamienic, które na swój sposób przypominają nam o podniosłym charakterze dawnego miasta królewskiego. Widocznym śladem minionego prosperity są przede wszystkim manierystyczne i renesansowe portale oraz sklepione sienie zabudowy rynkowej. Szczególną uwagę przyciąga choćby portal kamienicy przy pl. Wolności 17 z 1620 roku oraz portale kamienic nr 11 i 14.

Paczków – Polskie Carcassonne?

Prawdziwą perełką pierwszego planu jest tu jednak majestatyczny ratusz. Wzniesiono go w II połowie XIX wieku w duchu neorenesansu florenckiego, będącego jednym z wiodących stylów szkoły berlińskiej, która wpłynęła na architekturę na Śląsku. Warto wszak dodać, że przylegająca do niego renesansowa wieża powstała w roku 1567 i jest ona jedynym widocznym reliktem nieistniejącego już budynku. 

W cieniu ratusza znajduje się natomiast chyba najpiękniejszy skarb Bystrzycy Kłodzkiej – Kolumna Trójcy Świętej. Ten wspaniały pomnik wotywny, dłuta śląskiego rzeźbiarza Antona Jörga powstał w roku 1736 w miejscu dawnego pręgierza. Ufundował go tutejszy patrycjusz Kaspar Kleinwächter, jako dowód wdzięczności za oszczędzenie miasta przed kolejnym pożarem. Zupełnie przypadkowo też kolumna, ta jak i wiele innych, była po prostu narzędziem propagandy i walki z protestantyzmem. Jej program ideowy obrazuje zmaganie się dobra ze złem, które odczytać można jako walkę Boga przeciwko Szatanowi. Inspiracją dla tego dzieła stał się dwunasty rozdział Apokalipsy św. Jana, co potwierdza łacińska inskrypcją na pomniku. 

Byczyna – W pierścieniu ceglanych murów

Pośród mnogości rzeźb szczególną uwagę zwraca św. Michał, depczący Szatana, co jeszcze bardziej podkreśla dualistyczny przekaz wotum. Poza tym znalazły się tu również figury Najświętszej Maryi Panny, św. Floriana (patrona strażaków) i św. Jana Nepomucena (chroniącego przed wylewem rzek). Nad całością czuwa naturalnie Trójca Święta, ukazana w dość niepopularny sposób, bo Jezusa Chrystusa przedstawiono w niej jako Baranka Bożego.

Jeszcze jednym z najważniejszych miejsc wewnątrz murów miejskich jest tak zwany Mały Rynek. Jego chlubą jest, wspomniany już, kamienny pręgierz, służący do wymierzania kar cielesnych wszelkiej maści przestępcom. Piaskowcowa konstrukcja powstała w roku 1556, a przeniesiono ją tu w roku 1736 o czym informują nas inskrypcje u jego podstawy. Od kiedy wszak zmienił on swoje miejsce służył już tylko do przywiązywania koni czy był tez wykorzystywany jako słup latarnii. Na jego głowicy odczytać można, pochodzący z Psalmu 37:9, cytat: Deus imprios punit, czyli „Bóg ukarze grzeszników”. 

Muzeum Filumenistyczne 

Przy Małym Rynku znajduje się też jedyne w Polsce Muzeum Filumenistyczne, czyli muzeum związane z ogniem, zapałkami i zapalniczkami. Zlokalizowana w budynkach dawnego kościoła ewangelickiego i szkoły parafialnej placówka powstała z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Bystrzycy Kłodzkiej oraz przedstawicieli fabryki zapałek, a także i mieszkańców miasta. Jej oficjalne otwarcie miało miejsce 19 lipca 1964 roku. Od tego momentu oglądać można tu wszak nie tylko niezliczonej ilości artefakty związane z ogniem, jak choćby etykiety z najróżniejszych stron świata, ale można tu także zapoznać się z dziejami miasta i jego okolicy.

Kościół św. Michała Archanioła 

Przez wzgląd na imponującą wieżę kościół św. Michała Archanioła to najbardziej charakterystyczny punkt w panoramie Bystrzycy. Podczas naszej wizyty w mieście wypada więc zajrzeć także i tutaj. Pod warunkiem, że kościół będzie otwarty… W każdym razie, warto wiedzieć, że swymi korzeniami sięga on I połowy wieku XIV, ale jego obecny wygląd to w większości kreacja z lat 1914-1916. Wtedy to powiększono dwunawową gotycką halę, a w jej zachodniej części wzniesiono wspomnianą neobarokową wieżę. Przez to też jego wyposażenie jest głównie neogotyckie i neobarokowe, ale są też pewne wyjątki. Po dziś dzień zachowała się tu np. figura Najświętszej Maryi Panny z Dzieciątkiem Jezus z końca XV wieku czy kamienna chrzcielnica z tego samego okresu. Wciąż jednak największe wrażenie robi tu nieczęsty na Śląsku dwunawowy korpus. 

Kościół w Paczkowie pw. św. Jana Ewangelisty

Inne miejsca 

Ciekawych miejsc w Bystrzycy Kłodzkiej jest oczywiście znacznie więcej. Będąc jeszcze przy samej strefie sacrum trzeba wymienić choćby kościół św. Jana Nepomucena – XIX-wieczną przyszpitalną świątynię poza murami miejskimi. Zupełnie nieopodal niej znajduje się zresztą pomnik św. Jana Nepomucena nad Bystrzycą – dłuta Franza Veita z 1704 roku (prawdopodobnie jest to druga najstarsza figura świętego po tej w Wierzbnej). 

Romański kościół w Wierzbnej – Piękna Tragedia

A i w kwestii pomników wspomnieć należy jeszcze o datowanej na rok 1710 Kolumnie Matki Boskiej Królowej Niebios (Kolumnie Maryjnej), znajdującej się przy ulicy Stefana Okrzei. Ponadto wartym zobaczenia miejscem jest Góra Parkowa z której możemy podziwiać panoramę obwarowanego miasta. Na jej zboczach z kolei odnajdziemy skromną, acz urokliwą barokową kaplicę pod wezwaniem św. Floriana przed którą umieszczono jeszcze jedną Kolumnę Maryjną. Ta pochodzi z roku 1781. 

Bystrzyca Kłodzka na koniec

Tak, Bystrzyca Kłodzka to jedno z takich miejsc, które zdecydowanie należy polecać. Bo cóż bowiem jest w świecie piękniejszego niż „kompaktowe”, urokliwe miasteczka, ujęte w średniowieczne mury? No chyba niewiele! Oprócz oczywistych atutów tego miejsca warto raz jeszcze podkreślić panujący tu spokój i niewielkie oblężenie turystyczne. Nie można oczywiście tu liczyć na atrakcje porównywalne z Wrocławiem, ale dla szukających chwili spokoju w piękniej scenerii Bystrzyca Kłodzka z pewnością będzie strzałem w dziesiątkę. :) 

Jeśli podoba Wam się Bystrzyca Kłodzka i dalej chcielibyście eksplorować Dolny Śląsk, zajrzyjcie do wpisu poniżej:

Lektura:

• Bystrzyca Kłodzka w kręgu zabytków – Sikorski Marek, wyd. Muzeum Filumenistycznego; Bystrzyca Kłodzka, 2008. 
• https://zabytek.pl/pl/obiekty/bystrzyca-klodzka-ratusz 
• https://zabytek.pl/pl/obiekty/bystrzyca-klodzka-mury-miejskie 
• https://zabytek.pl/pl/obiekty/bystrzyca-klodzka-kosciol-par-sw-michala-archaniola 
• https://zabytek.pl/pl/obiekty/bystrzyca-klodzka-kaplica-sw-floriana-ob-kosciol-pomocniczy-p