Katedra w Auxerre dzięki swemu położeniu w sercu średniowiecznego miasta, tuż nad rzeką Yonne wciąż przypomina o wielkich wpływach, jakimi cieszyli się burgundzcy biskupi. Wojny Religijne na dobre wstrzymały jej ukończenie, niemniej dzięki elegancji rozwiązań architektonicznych wciąż mogłaby pretendować ona do miana najpiękniejszych kreacji architektury gotyckiej. Czy to przez wzgląd na iście płomienistą fasadę czy na ogromny zbiór witraży, który dorównuje katedrom w Bourges bądź Chartres.
Katedra w Tours – W zasięgu możliwości
Jeśli jesteś miłośnikiem średniowiecznej architektury Francji być może zainteresuje Cię moja książka. To pierwszy polski przewodnik po aż 101 francuskich kościołach wieków średnich. Dzięki niemu odkryjesz kolejne cuda architektury gotyckiej i romańskiej. Poznasz ich historie (a niekiedy także i legendy ✨). W środku ponad 400 stron i ponad 400 zdjęć! Takiej książki jeszcze nie było!
ŚWIĘTA FRANCJA
Na wzór klasyków gotyku
Katedra w Auxerre pod wezwaniem świętego Szczepana (fr. Cathédrale Saint-Étienne d’Auxerre) powstała w miejscu starożytnego kościoła św. Amatora. Obiekt, który go zastąpił spłonął dwukornie w IX i XI wieku. Jego fragmenty natomiast zachowały się tylko pod postacią romańskiej krypty, która wspiera dziś gotycki chór.
To właśnie tutaj zresztą w 1215 roku zaczęły się prace nad wzniesieniem kościoła w całkiem nowej odsłonie. Jego fundatorem był biskup Guillame de Ségnelay, którego lata młodości upłynęły w otoczeniu rozkwitających niczym róże katedr w regionie Île-de-France. Logicznym jest więc fakt, że kiedy tylko mianowano go biskupem Auxerre, zapragnął on wzniesienia kościoła na wzór klasyków gotyku z Paryża, Bourges czy Chartres.
Auxerre – Winem płynące, gotykiem usłane
Do połowy XIII wieku tutejszym budowniczym udało się ukończyć prace nad prezbiterium z obejściem, które na bieżąco ozdabiano licznymi witrażami. W tym samym czasie też prowadzono prace nad oboma ramionami transeptu. Nawa południowa oraz centralna powstały jeszcze przed upływem tego stulecia, natomiast nawa północna pojawiła się tu dużo później (1378>). Przyczyną spowolnienia robót były problemy finansowe kapituły związane z kryzysem po Wojnie Stuletniej.
Naprawa wyrządzonych szkód
Kiedy wojenny kurz opadł już na dobre, dwaj rezolutni biskupi z rodu Dinteville przyczynili się do wzniesienia wieży północnej (1515-1543). Ufundowali również lektorium, a także szereg kolorowych tafli, które przetrwały po dziś dzień. Niestety II połowa stulecia nie rysowała się już tak różowo. Ponowny brak odpowiednich funduszy oraz wybryki protestantów raz na zawsze przekreśliły marzenia o ukończeniu obiektu.
Katedra w Auxerre została zdewastowana zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz. Zdobiące jej fasadę figury dekapitowano, meble spalono, a wiele witraży z dolnych partii obejścia wybito. Trzeba jednak wspomnieć, że żadne miasto Francji nie ucierpiało bardziej niż Auxerre. Wyznawcy nowej wiary zniszczyli tu wszystkie kościoły, odbierając katolikom możliwość uczestnictwa we wspólnych nabożeństwach.
Biskup Jacques Amyot więc zamiast zakończyć prace, poświęcił swój pontyfikat na naprawę wyrządzonych przez buntowników szkód. Nie było to już jednak tchnienie gotyku, a raczej dojrzałego renesansu. Jego uwielbienie dla sztuki klasycznej pozbawiło go też skrupułów przed usunięciem kilku średniowiecznych witraży, aby lepiej doświetlić chór. Tu też stanęło marmurowe popiersie z jego podobizną.
Katedra w Bourges – Prosta i złożona
Wiek XVII przyniósł upragniony spokój i dopiero w 1746 roku na nowo powzięto temat dekorowania wnętrza. Mnóstwo ówczesnych elementów wyposażenia nie wpasowało się w klasycystyczny kanon piękna, wobec czego zostały unicestwione. Tradycyjnie, ofiarą padło lektorium, jak i również niemal cała przestrzeń chóru.
Aby móc sfinansować owy lifting, kanonicy sprzedali XV-wieczną tapiserię, przedstawiającą żywot św. Szczepana, która stanowiła ostatni element średniowiecznych ruchomości katedry. (Dziś w Narodowym Muzeum Wieków Średnich w Paryżu (fr. Musée de Cluny / Musée National du Moyen Âge)). Ofiarą przemeblowania padła też XV-wieczna figura świętego Krzysztofa mierząca ponad 10 metrów wysokości! Jako symbol zmian, zarówno w chórze, jak i w ramionach transeptu umieszczono nowe ołtarze.
Rewolucja, Rozum, Renowacja
W czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej katedra w Auxerre została zdegradowana do roli kościoła parafialnego na rzecz katedry w Sens. Mimo ciężkich chwil, okres ten niespecjalnie wpisał się w historię tego miejsca. Chociaż wspomnieć wypada o tym, że na przykład centralny portal pozbawiono figur dwunastu apostołów, a kryptę pod chórem prefekt Yonne zaadaptował na prywatną piwniczkę do wina.
10 miast we Francji, które pokochacie!
Budowla przez chwilę pełniła też funkcję Świątyni Rozumu, której klasycystyczne wnętrze idealnie współgrało z nowymi wartościami. Czego nie można powiedzieć o witrażach, jednak sprawy finansowe szczęśliwie zdecydowały o pozostawieniu ich w spokoju. W 1795 roku gorliwi katolicy odbili świątynię, niszcząc z kolei wszelkie znamiona ateistycznej myśli politycznej z wielką statuą Wolności na czele.
W 1840 roku świątynia trafiła na listę francuskich zabytków – Monuments Historiques, na skutek czego rozpoczęły się tu, zakrojone na szeroką skalę, prace renowacyjne. Część z nich prowadził XIX-wieczny autorytet w tej dziedzinie – sam Eugène Viollet-le-Duc. Działania te objęły również przywrócenie rzeźb fasady zachodniej oraz oczyszczenie witraży. Cały proces zakończył się dopiero w latach 30 XX wieku.
Katedra w Auxerre
Pomimo tego, że katedra w Auxerre nigdy nie została ukończona, po dziś dzień jawi się nam jako kolejny ze wspaniałych przykładów gotyckiej architektury. Jej wysmukła sylwetka otoczona jest elementami systemu przyporowego, zwiastującego wdrożenie nowych rozwiązań. Prężąca się dumnie wieża przypomina o bliskości człowieka ze Stwórcą. Płomienista fasada zaś świadczy o niezłomności, nadziei i dumie narodowej Francuzów*, odzyskanej dzięki Joannie D’Arc. Całość okraszona jest spójnym programem ikonograficznym, swoistą biblią w kamieniu, która przybliżyć miała wiernym Słowo Boże.
Katedra w Nantes – Odrestaurowana w każdym calu
W niższych partiach portali skupiono się na Starym Testamencie, z kolei w częściach górnych zaprezentowano sceny z Nowego Testamentu. Motywy, które zagościły na najbardziej reprezentacyjnej ścianie kościoła opowiadają o Dniu Sądu Ostatecznego w portalu centralnym oraz o początku świata (Genesis) i Janie Chrzcicielu, przygotowującym ludzi na przyjście Mesjasza w portalach północnym i południowym. Pośród reszty wspaniałych reliefów z XIII i XIV wieku odnaleźć można również postacie z mitologii greckiej (!), np. Bachusa (lub fauna) czy Herkulesa ze Lwem nemejskim.
Katedra w Bayeux i słynna Tkanina
Patrząc na fasadę zachodnią warto też zwrócić uwagę na jej część południową do której przylegała niegdyś XVI-wieczna kaplica Notre-Dame-des-Vertus. Po zniszczonym w 1780 roku budynku ostał się tylko fragment renesansowego portalu z charakterystycznymi archiwoltami oraz niszami na posągi.
Dekoracje ramion transeptu
Południowe ramię transeptu jest tu wyrazem dojrzałego gotyku. W jego centrum znalazła się piękna różyca w towarzystwie maswerków i ostrołuków. Kompozycję flankują potężne sterczyny ze zdobioną ślepymi maswerkami wimpergą u szczytu ściany. Poniżej tej architektonicznej uczty znalazło się miejsce na opowieść o żywocie i męczeńskiej śmierci św. Szczepana. Oprócz tympanonu, warto przyjrzeć się tu malutkim rzeźbom przy nadprożu. Ich obecność stanowi groteskową i przyziemną przeciwwagę dla tragicznych scen nad nimi.
Katedra w Sens – Pierwsza gotycka katedra Francji
W podobnym tonie utrzymane jest też drugie ramię transeptu, a jego „opóźnienie” względem reszty obiektu wyrażone jest w iście płomienistych formach rozety czy ażurowej wimpergi. Żeby mogła powstać ta część kościoła, przed rokiem 1415 wyburzono położone na jej drodze baptysterium Saint-Jean-le-Ronde. Tutejsza ikonografia związana jest ze świętym Germanem, którego figura z trumeau dostojnie spoglądała w stronę poświęconego mu opactwa. Oprócz niego, w tympanonie znalazło się także miejsce dla świętych: Peregryna oraz Amatora.
Królestwo harmonii
Niezależnie od różnych okresów wznoszenia obiektu, wewnątrz króluje harmonia. Architekci konsekwentnie kontynuowali tu klasyczny plan, który dzieli ściany na trzy części: arkady, tryforia i clerestoria. Powtórzone segmenty wszak zaburza zbyt szeroki względem nawy transept. Koniec końców jednak, zabieg ten skupia naszą uwagę na znajdującym się za nim prezbiterium – punkcie centralnym kościoła.
Posuwając się w jego kierunku trzeba przede wszystkim poświęcić uwagę ogromnej rozecie zachodniej. Jest to bowiem najlepszy przykład XVI-wiecznej sztuki witrażu, prezentujący jeden z najpopularniejszych motywów epoki – niebiańską symfonię. W jej centrum umieszczono czteroliść z Bogiem Ojcem, otoczonym serafinami w wewnętrznym okręgu. Na zewnątrz zaś przebiegają dwa inne, złożone z dwudziestu muzykujących aniołów i dziesięciu popiersi apostołów. Poniżej natomiast umieszczono sylwetki patronów kanoników, którzy ufundowali szkła. Pomiędzy nimi pojawia się także figura Karola Wielkiego.
Katedra w Coutances – Jak Matrioszka
Także rozety z obu ramion nawy poprzecznej oszklono za panowana biskupów Dinteville. Północna prezentuje Litanię do Najświętszej Marii Panny, a południowa w swym centrum ukazuje oblicze Boga Ojca, tymi razem dzierżącego glob. Wokół niego zastępy aniołów i cherubinów, rozmieszczone w pięciu okręgach. Poniżej zaś historia Mojżesza na ośmiu panelach.
Poza opowieściami na szkle
Poza wspaniałymi opowieściami na szkle, warto przyjrzeć się też XIV-wiecznym konsolom transeptu. W południowej części wypatrzeć można uosobienia 7 Grzechów Głównych, a w części północnej symbole głupoty (małpy) czy poświęcenia (pelikan). Także tutaj znalazły swoje miejsce dwa klasycystyczne ołtarze – św. Jana Chrzciciela i św. Michała oraz chrzcielnica w miejscu wyburzonego pod ramię transeptu kościoła. Ponadto, warto rzucić okiem na malowane temperą, XIV-wieczne postaci świętych na ścianie południowej.
Bazylika Saint Denis – Nekropolia królów Francji
Oprócz tego, wśród ważnych dzieł wymienić trzeba XV-wieczny obraz Ukamienowania św. Szczepana z obejścia, które skąd inąd, udekorowano także szeregiem rzeźbionych głów w spandrelach (motyw flagowy burgundzkich budowli sakralnych) i oczywiście, XIV-wiecznymi witrażami. W strukturze ambitu wyróżnia się, wspomniana już, kaplica Najświętszej Marii Panny, którą otwierają dwie wysmukłe kolumny. Główną ozdobą jej wnętrza jest bezcenna figura, pochodząca z nieistniejącego kościoła Notre-Dame-des-Vertus.
Fascynacja nowinkami
Wznoszony między 1215 a 1235 rokiem chór prawdopodobnie miał być jedynym śladem gotyku w bryle dawnej katedry, niemniej los chciał inaczej. Jej dwie romańskie wieże zawaliły się w roku 1217, co wymusiło odpowiednie działania. Mimo zmiany planów, zamiarem w Auxerre nie było bicie rekordu, a raczej fascynacja nowinkami architektonicznymi i elegancja ich rozwiązań.
Zaczerpnięto je zarówno z lokalnych odmian gotyku (Burgundia, Szampania), z jego kolebki (Paryż, Chartes), jak i z arcydzieł tego stylu (Amiens, Reims). Dzięki możliwości przeszklenia ścian, które zaproponował 100 lat wstecz opat Sugeriusz z Saint-Denis udało się zalać wnętrze nowej świątyni obfitym strumieniem światła. I nie przeszkodziły tu nawet ślepe tryforia.
Katedra w Amiens – Gotycki Partenon
Pomogły tu z kolei zmiany z 1746 roku, w wyniku których usunięto lektorium i postawiono ażurową kratę. Dzięki temu nie tylko wpuszczono tu więcej światła, ale także zwiększono optycznie przestrzeń świątyni. Do dziś umieszczone są tu renesansowe stalle oraz klasycystyczny ołtarz poświęcony świętemu Szczepanowi. Także tutaj znajdują się najstarsze witraże, prezentujące świętych, apostołów oraz profetów.
Tajemnice gotyckich katedr: Światło
Pod chórem zaś zlokalizowana jest krypta – wzniesiona przez wzgląd na niekorzystną topografię, tylko po to, aby dźwigać konstrukcję nad nią. Pomiędzy lasem jej kolumn zachował się XI-wieczny fresk Jezusa Apokaliptycznego oraz XIII-wieczny Maiestas Domini.
Mini eBook z pomysłem podróży po Dolinie Loary:
FRANCJA – Dolina Loary – Gotowy plan podróży
FRANCJA – Dolina Loary – Gotowy plan podróży to mini eBook z już zaplanowanym przebiegiem trasy samochodowej z Wrocławia po renesansowych zamkach i gotyckich katedrach Doliny Loary. Jeśli chodzi o zamku, znalazły się tu te najbardziej zjawiskowe (Chambord, Chenonceau czy Saumur), co do katedr – podobnie (Bourges, Tours czy Chartres). Dodać trzeba, że znalazł się tu również fragment Normandii oraz Burgundii.
Wewnątrz cudów nie ma, samo mięso! Czyli rozpiska na 17 dni – dzień po dniu wraz z linkami do noclegów i interaktywnej mapy podróży (+13 zjawiskowych zamków, które można wymienić z innymi punktami z mapy). Poza tym zebrałem tu garstkę ważnych informacji dla zmotoryzowanych, a także dodałem zbiór linków do artykułów z opisem najciekawszych miejsc zawartych w tym planie.
Dzięki niemu z pewnością zaoszczędzisz sporo czasu. Zamiast rozkminy co warto zobaczyć w Dolinie Loary masz gotową odpowiedź! Ściągaj, bukuj noclegi i przeżyj kolejną wspaniałą przygodę!
Literatura:
- The cathedral of St Stephen at Auxerre – Visit guide – English – Philippe Guyot and Patrice Wahlen; wyd. Les Amis de la Cathédrale Saint-Etienne d’Auxerre, 2001.
- How France Built Her Cathedrals – A Study in the Twelfth and Thirteenth Centuries – Elizabeth Boyle O’Reilly, wyd. Harper & Brothers; Nowy Jork i Londyn, 1921.*
- http://users.wfu.edu/titus/auxcath.htm
