Zamek Książ – W romantycznej scenerii
Zamek Książ to największa twierdza Dolnego Śląska i trzecia co do wielkości w kraju. W jego imponującej bryle zapisała się skomplikowana historia, którą przez ponad cztery wieki kształtowała miśnieńska dynastia Hochbergów. Dziś świetnie współgra ona z romantyczną scenerią – ogrodami oraz dziką przyrodą Książańskiego Parku Krajobrazowego, które czynią z Książa idealne miejsce odpoczynku. Nie można jednak zapominać o skrywanych przez niego tajemnicach i nierozwiązanych zagadkach, od dekad rozpalających wyobraźnie eksploratorów i entuzjastów historii.
Przed rokiem 1509
Pierwociny Książa pozostają owiane tajemnicą, choć powszechnie przyjmuje się, że jego historia zaczęła się u schyłku XIII wieku (1288-1291). Wtedy to na wznoszącym się na wysokości 395 m n.p.m. cyplu skalnym Bolko I Surowy, książę świdnicko-jaworski, założył warownię. Kiedy jednak w 1392 roku linia jego wygasła zamek Książ wszedł w skład domeny czeskich Luksemburgów. Odtąd przez ponad stulecie przechodził on z rąk do rąk, czy to pod berłem czeskim czy węgierskim.
Saksoński Akropol – Zamek Albrechtsburg w Meissen
Wprawdzie dokonywano tu sporadycznych rozbudów, czego dowodem jest skrzydło południowe wzniesione za czasów Georga von Stein, którego w roku 1483 powołał Maciej Korwin. Niemniej stabilizację przyniósł dopiero rok 1509, gdy zamek Książ odsprzedano Konradowi I von Hobergowi z Miśni.
W rękach Hochbergów
Dzięki Hochbergom zamek Książ szybko ewoluował do miana rodowej rezydencji. Wraz z ich rosnącym majątkiem bowiem rozbudowywano kolejne jego części. I tak już w latach 1548-1555 Konrad II nadał jej renesansowego charakteru. Kolejne zmiany przypadły zaś na lata rządów Jana Henryka I, 1648-1655, gdy po zniszczeniach wojny trzydziestoletniej dobudowano skrzydło północno-zachodnie. Ponadto już wtedy zniszczono zewnętrzne owarowania, aby w ich miejscu zaprojektować wspaniałe ogrody.
Gdy właścicielem tutejszego majątku w 1705 roku został Konrad Ernest Maksymilian von Hochberg zamek Książ przekształcono w monumentalną barokową rezydencję (1718-1724). Oprócz majestatycznej ściany wschodniej z wejściem głównym i Dziedzińcem Honorowym powstała wówczas zachwycająca Sala Maksymiliana (będąca kwintesencją barokowego przepychu) z ciągiem salonów (Biały, Chiński, Barokowy oraz Gier), a także budynek bramny, gdzie umieszczono bibliotekę, przekształconą później w gabinet osobliwości. Co ciekawe, w roku 1714 związany Hobergowie zmienili swoje nazwisko na Hochberg. W dosłownym tłumaczeniu oznacza „z Wysokiej Góry”. Nie sposób więc nie dostrzec tu związku z położeniem swej siedziby rodowej, którą zamek Książ był przez ponad cztery stulecia.
Dolny Śląsk na weekend. Dokąd się wybrać?
Jan Henryk VI von Hochberg kontynuował prace, które tempa nabrały po jego ślubie z Anną Anhaltkothen. Kobieta wniosła bowiem do już i tak obszernego majątku rodowego rozległe dobra Księstwa Pszczyńskiego na Górnym Śląsku. Począwszy więc od roku 1846 i ich syna, Jana Henryka X, właściciele Książa piszą się książętami Hochberg von Pless.
Rok 1891 był jeszcze jedną ważną datą w historii zamku, bo to wtedy właśnie Jan Henryk XV poślubił Marię Teresę Cornvallis-West. Zwana księżną Daisy kobieta poprzez szerokopojętą filantropię niewątpliwie rozsławiła zamek, stając się jedną z najbardziej barwnych postaci w jego historii. Także i za jej czasów, bo w roku 1908 dokonano ostatniej wielkiej rozbudowy zamku. Projektowi temu przyświecała idea stworzenia okazałej rezydencji magnackie. Zamek Książ więc wzbogacono o neorenesansowe skrzydła północne i zachodnie z dwoma cylindrycznymi wieżami. Reprezentacyjną wieżę pokryto zaś kulistym hełmem i zwieńczono latarnią. Poza tym też w tym czasie podjęto budowę palmiarni, tzw. ogrodu zimowego, zlokalizowanego w Lubiechowie.
Dolnośląskie: 10 miejsc, które pokochacie!
Pierwsza wojna światowa oraz kryzys gospodarczy sprawiły wszak, że ogromny majątek książąt znacznie stopniał. Samą przebudowę więc zakończono przedwcześnie w roku 1923. Rok wcześniej zresztą Jan Henryk XV rozwiódł się z Daisy, która pozostała w jednej z zamkowych willi aż do swej śmierci w roku 1943. Dwa lata wcześniej zaś zamek Książ skonfiskowano na rzecz Rzeszy Niemieckiej. Warto jednak wspomnieć, że w zachwycających wnętrzach zamkowych w czasie jego XX-wiecznej chwały podejmowano znamienite postaci: cara Mikołaja, króla Prus Fryderyka Wilhelma III czy Winstona Churchilla.
II wojna światowa i dalej
W trakcie II wojny światowej zamek Książ zaadaptowano m.in. na potrzeby magazynu księgozbiorów Królewskiej Biblioteki Pruskiej w Berlinie. Kolejno obiekt przejęła specjalna organizacja militarna „Todt”, odpowiedzialna za tajne działania wojskowe. Ich pobyt tu bardzo źle wpłynął na ogólny stan budynku. Zniszczono bowiem wiele zabytkowych struktur, a lwią część cennego wyposażenia rozkradziono.
Zamek Czocha – Dolnośląska Enigma
Pod nom natomiast, więźniowie z obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, na dwóch poziomach (15 i 50 m), wydrążyli tajemnicze tunele, wchodzące w skład kompleksu Riese (pol. Olbrzym) budowanego w Górach Sowich. Ich przeznaczenie pozostaje niejasne, choć wśród przypuszczeń pojawiają się głosy, że miały tu powstać laboratoria chemiczne lub fabryka broni, a nawet Kwatera Główna Hitlera na Śląsku. W ostatnich chwilach wojny szereg tuneli i pomieszczeń pod rezydencją został przez hitlerowców zburzony. Do dziś jednak wielu entuzjastów teorii spiskowych (np. tej o złotym pociągu) wierzy, że gdzieś tutaj ukryto skarby, których dotąd jeszcze nie odnaleziono.
Dolny Śląsk – Ukryte perły
Po zakończeniu II wojny światowej sytuacja twierdzy nie uległa zmianie. Armia Czerwona dokonała dzieła zniszczenia, wywożąc stąd resztę ocalałego wyposażenia czy bogate zbiory biblioteczne. Dopiero w następnej dekadzie zabezpieczono obiekt przed dalszą dewastacją i wreszcie w latach 70 rozpoczęto szeroko zakrojone prace nad przywróceniem temu miejscu namiastki dawnego splendoru.
Stary Książ i inne miejsca
Warto wiedzieć, że w cieniu tej majestatycznej budowli znajdują się ruiny zamku Stary Książ. Leżące po przeciwległej stronie rzeki Pełcznicy miejsce powstało już w średniowieczu. Aczkolwiek w roku 1797 utworzono tu zakątek wypoczynkowy w iście romantycznej scenerii. Jeszcze na początku XX wieku prosperowała tu restauracja czy pokoje gościnne, jednak nawet i ten obiekt padł ofiarą działań II wojny światowej.
10 miejsc na Dolnym Śląsku, których mogliście nie znać!
Poza tym warto wspomnieć, że na terenie kompleksu zamkowego znajduje się jeszcze kilka innych interesujących miejsc. Zaliczyć do nich trzeba z pewnością Mauzoleum Hohbergów, które w 1734 roku wzniesiono jako Pawilon Letni. Dziś natomiast jego wnętrze zdobią freski, na których przedstawiono zamek Książ ze wszystkich stron świata.
Bazylika w Wambierzycach i Śląska Jerozolima
Ciekawe są również tarasy zamkowe, których jest tu aż 14: Wejściowy, Prochowy, Bogini Flory, Orzechowy, Środkowy, Wodny, Podkowiasty, Różany, Zachodni, Kasztanowy, Bolka, Północny, Arkadowy oraz Grillowy. Idealnym uzupełnieniem zamkowej przygody będzie również wizyta w jego Podziemiach, a także w Palmiarni czy Stadzie Ogierów. Ilość atrakcji w okolicy z pewnością wypełni Ci cały dzień, a może nawet i weekend. W tak wspaniałej scenerii bowiem czas zdaje się biec zupełnie inaczej!
Lektura:
- Książ – zamek i tarasy – Przewodnik – Będkowska-Karmelita Anna, wyd. Alkazar; Opole, 2020.
- https://polregio.pl/pl/zmysl-podrozowania/historia-i-tajemnice-zamku-ksiaz-perla-walbrzycha/
- https://zabytek.pl/pl/obiekty/zamek-ksiaz-walbrzych
