Poświęcony świętym Apostołom Piotrowi i Pawłowi kościół w Reszlu, to obok zamku biskupów warmińskich, najważniejszy zabytek tego miasta. Jego historia usłana była serią pożarów, po których pamiątką są stosunkowo nowe elementy wyposażenia. Mimo to jednak zachował on swą majestatyczną formę, łącznie ze średniowiecznymi sklepieniami gwiaździstymi wewnątrz.
Warmińsko-mazurskie: 10 miejsc, które pokochacie!
Kościół w Reszlu przez wieki
Kościół w Reszlu swą historię rozpoczyna wraz z wystawieniem dokumentu lokacyjnego Reszla z 12 lipca 1337 roku przez kapitułę warmińską z biskupem Henrykiem z Lutr na czele. Ulokowana na południowo-zachodnim krańcu osady działka pomieścić miała wszak nie tylko murowany kościół, ale także cmentarz oraz szkołę parafialną wraz z szeregiem budynków mieszkalnych i gospodarczych. Jego budowa zacząć mogła się około roku 1360, ale źródła pisane wspominają o nim po raz pierwszy dopiero ponad cztery dekady później, w roku 1402.*
Katedra w Pelplinie – Nowy Doberan
Wskutek zniszczeń wywołanych pożarem lub wojenną zawieruchą ostatnia ćwierć XV wieku rozpoczęła się wielką odbudową. To właśnie w trakcie tych prac wzniesiono charakterystyczny szczyt fasady wschodniej, a także podwyższono wieżę dzwonną. Pozyskane dzięki papieskim odpustom pieniądze wystarczyły również na dodanie do bryły hali zakrystii, kruchty nawet biblioteki w części północnej budynku. Wewnątrz z kolei pojawiły się sklepienia gwiaździste, które osłonił nowy dach. Ich autorstwo przypisuje się lokalnemu architektowi Niclisowi Schewnemannowi, który kierować miał pierwszym etapem prac remontowych. W 1503 roku kończył je zaś jego zastępca, Jacob Stenberg.
W ogniu
3 kwietnia 1580 roku biskup warmiński Marcin Kromer oddał kościół w Reszlu pod opiekę Najświętszej Maryi Panny oraz świętych Apostołów Piotra i Pawła. Niestety stosunkowo szybko, bo już 1 czerwca 1620 roku w budynek uderzył piorun, niszcząc jego górne partie. Kolejne nieszczęśliwe wydarzenia przypadły na wiek XVIII. Najpierw w 1711 roku świątynia ucierpiała na skutek wyładowań atmosferycznych, by trzydzieści sześć lat później ponownie stanąć w płomieniach podczas instalacji zegara. Najtragiczniejsze chwile nadeszły jednak w maju 1806 roku, gdy ogień pochłonął niemal całe miasto, łącznie ze znaczną częścią wyposażenia fary. Szczęśliwie pomimo tego, że żywioł zabrał nawet wieżę i dach, średniowieczne sklepienia przetrwały.
Zamek w Reszlu – Na krańcu Warmii
Rozpoczęta dopiero dekadę później odbudowa zajęła zaledwie dwadzieścia lat. Niemniej już 31 maja 1817 roku biskup Andrzej Stanisław Hatten ponownie konsekrował świątynię, oddając ją w opiekę już nie tylko Apostołom, ale także świętej Katarzynie. Korzystając z okazji, obniżono o kilka metrów dach budynku, a wieżę wyposażono w hełm z latarnią. Był to też ostatni element prac nad przywróceniem bryle jej utraconego splendoru. Te zaś zakończono 18 października 1837 roku. Odtąd cały wysiłek oraz nakład finansowy skupiono na wykończeniu wnętrza.
Architektura kościoła
Kościół w Reszlu to orientowana trójnawowa hala o pięciu przęsłach, bez wyodrębnionego prezbiterium. Jej długość wynosi 40,5 m, a szerokość 23,8 m. Od budynku czoła wzniesiono 52-metrową wieżę na planie kwadratu, mającą aż osiem kondygnacji. U jej przyziemia znajduje się przebudowana w 1921 roku kruchta. Otynkowany gzyms rozdziela ją optycznie od dwóch wyższych poziomów, dekorowanych symetrycznie rozmieszczonymi blendami. Nieotynkowany gzyms nad nimi natomiast wprowadza poziom z czterema elewacjami przeprutymi ostrołukami, flankowanymi przez okrągłe wnęki. Ponad nimi rozlokowano cztery tarcze zegara.
Święta Lipka – Sanktuarium Maryjne
Szczyt wieży nakryto dachem namiotowym i zwieńczono ażurową wieżyczką na której znajduje się dziś jeden z najlepszych punktów widokowych w mieście. Prowadzą nań 232 schody, głównie drewniane i nieco przerażające, ale widok z góry wynagradza wszelkie niedogodności. Wracając jeszcze do masywu zachodniego, uwagę tu zwraca również dobudowana w 1920 roku spiralna klatka schodowa. Ponadto w części tej podziwiać można intrygujące okrągłe wyżłobienia, będące zapewne śladem po wzniecaniu ognia w Wielką Sobotę.
10 najpiękniejszych kościołów ceglanych w Polsce
Od strony wschodniej natomiast w XV wieku przyłączono dostępną tylko od wewnątrz parterową bibliotekę, a od północy – zakrystię oraz kruchtę. Nad nią umieszczono późnobarokową grupę pasyjną, a obok portalu postawiono XIV lub XV-wieczny pręgierz w formie okrągłej płyty z kamienia.
Wsparty licznymi skarpami korpus nawowy, podobnie jak wieżę, zdobią głównie otynkowane gzymsy oraz półszczyty schodkowe od zachodu. Zdobienia te swój najbogatszy wyraz mają w części wschodniej, gdzie gzyms dodatkowo pokryto kolorowymi polichromiami z motywami ostrołuku i trójliścia. Sam schodkowo-sterczynowy szczyt zdobią polichromie imitujące gotyckie okna z maswerkowymi ornamentami w formie rybiego pęcherza, trójliścia czy czteroliścia. Jego oś wieńczy oktagonalna sygnaturka zakończona krzyżem z chorągiewką. Ciekawie wygląda również swoista kontynuacja tej dekoracji w półszczycie zakrystii, gdzie wkomponowano wnęki naśladujące ostrołukowe okna.
Kościół w Reszlu wewnątrz
Wnętrze świątyni zdominowały piękne sklepienia gwiaździste wsparte przez osiem oktagonalnych filarów w centrum oraz osiem półfilarów rozlokowanych przy ścianach. W tym miejscu trzeba wspomnieć, że podobne sklepienia z tego samego okresu podziwiać można również w innych wielkich kościołach dominium biskupów warmińskich: min. w Bartoszycach, Ornecie czy też w Braniewie. Co ciekawe, w każdym polu umieszczono dekoracyjne gwiazdy, przywodzące na myśl rozgwieżdżony nieboskłon. Cały wprost na wyciągnięcie ręki!
Kościół w Braniewie pw. św. Katarzyny – Pomnik ku przestrodze
W konsekwencji ostatniego wielkiego pożaru kościół w Reszlu wewnątrz jawi się jako dość jednolity. Zdecydowana większość jego wyposażenia bowiem powstała w XIX wieku, ale co ciekawe, nie nawiązuje ono do tradycji gotyckiej, a jest klasycystyczne (w odmianie stylu cesarskiego, empire). Jednym z jego najważniejszych owoców jest oczywiście ołtarz główny, ufundowany przez biskupa Józefa Hohenzollerna. Razem z ołtarzami bocznymi (Świętej Trójcy, Świętej Anny, Świętego Krzyża itp.) pochodzi z warsztatu miejscowych rzeźbiarzy: Wilhelma i Karola Ludwika Biereichela.
Katedra w Kwidzynie – Nad grobem mistrzów potępionych
Autorem obrazu patronów świątyni w jego centrum oraz obrazu św. Katarzyny powyżej jest natomiast warmiński malarz Jan Blank.* Obraz główny flankują figury św. Piotra i św. Pawła wykonane w XVII wieku i podarowane przez parafię fromborską. Powyżej stanęły rzeźby świętych Apostołów, Jakuba Starszego oraz Filipa. Co ciekawe, za obrazem patronów znajduje się grota z rzeźbą Matki Bożej Fatimskiej.
Oprócz ołtarzy uwagę zwraca ambona Wilhelma Biereichela z 1822 roku, zwieńczona figurami czterech ewangelistów i Dzieciątka Jezus na kuli ziemskiej. Wrażenie robi również chrzcielnica tego samego rzeźbiarza, którą podziwiać można w nawie południowej. Bogato zdobione oktagonalne ogrodzenie okala putto, dźwigające na swych barkach misę chrzcielną. Za nim natomiast zawieszono barokowy obraz Chrztu Jezusa Chrystusa. Podobna scena znalazła się także u szczytu ogrodzenia, tym razem w towarzystwie Boga Ojca oraz anielskiego zastępu.
Katedra w Kamieniu Pomorskim i zaczarowany ogród
Część zachodnią kościoła zdominowała, zajmująca trzy nawy, empora na której w 1841 roku wzniesiono prospekt organowy. Jego wykonaniem zajął się Karol Jeroschewitz, według projektu wspomnianego już snycerza, Carla Ludwiga Biereichela. Instrument natomiast przygotował organmistrz Jan Rohn z niedalekiej Ornety. Poza nowszym wyposażeniem kościół w Reszlu dysponuje niewielką ilością wielowiekowych artefaktów, ale zaliczyć trzeba do nich rokokowe konfesjonały czy tabernakulum oraz dwie gotyckie kropielnice.
Jak wspomina też Tadeusz Korowaj: „Do 1945r. w kościelnym skarbcu przechowywano kilka cennych gotyckich sprzętów liturgicznych, m.in. srebrny krzyż z połowy XV wieku,, krzyż relikwiarzowy zok. 1400r., kielich ufundowany ok. 1500r. przez biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrode z wygrawerowanym swoim herbem i postaci czterech świętych, patronek Zakonu (św. Katarzyna, św. Barbara, św. Małgorzata i św. Dorota), srebrny relikwiarz św. Piotra z ok. 1500r. Zaś Pieta z drugiej połowy XIV wieku znajduje się obecnie w zbiorach muzeum w Lidzbarku Warmińskim.”**
Aby dowiedzieć się znacznie więcej na temat kościoła oraz jego wyposażenia, polecam przewodnik Stanisława Kuprjaniuka – Reszel, który nabyć można w reszelskiej farze.
Lektura:
- Reszel – Kuprjaniuk Stanisław, wyd. Towarzystwo Miłośników Reszla i Okolic; Reszel, 2020.*
- Dziedzictwo kulturowe powiatu kętrzyńskiego, zabytkowe obiekty sakralne – Korowaj Tadeusz, wyd. LABRITA; Kętrzyn, 2017.**
- https://zabytek.pl/pl/obiekty/reszel-kosciol-parafialny-pw-sw-piotra-i-pawla
- http://leksykonkultury.ceik.eu/index.php/Kościół_pw._św._Apostołów_Piotra_i_Pawła_w_Reszlu
