Kościół Pokoju w Jaworze, tak jak Kościół Pokoju w Świdnicy i ten nieistniejący już w Głogowie, od początku istnienia były znakiem porozumienia. Mimo względnej nietrwałości materiałów niegodnych Domu Bożego, z których wzniesiono wspomniane budowle, po dziś dzień pozostają one żywym manifestem dawnej ugody. W 2001 roku unikatowe świątynie wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Niegodny Domu Bożego
Pozbawiony cegieł, kamieni, gwoździ i wież – tak wyglądał Kościół Pokoju w Jaworze, zbudowany na mocy porozumień Pokoju Westfalskiego, kończącego wojnę trzydziestoletnią w Europie w połowie XVII wieku. Według postanowień, które zapadły w 1648 roku Szwedzi jako opiekunowie protestantów nakłonili katolickich Habsburgów do nadania luteranom prawa na wybudowanie kościołów dla mieszkańców Śląska. W ramach gestu akceptacji dla innowierców oraz przede wszystkim dla zachowania długo wyczekiwanego pokoju, cesarz Ferdynand III wyraził swą zgodę na budowę trzech takich świątyń.
Kościół Pokoju w Świdnicy – W geście pojednania
Budowle miały powstać daleko poza murami miasta, a do wyznaczenia odległości posłużył strzał armatni. Nie mogły być one w żaden sposób wystawne, a już tym bardziej nie mogły posiadać funkcji obronnych. Oczywiście nie mogły wyglądać jak kościół i nie było też mowy o posiadaniu wieży czy dzwonnicy. Do dyspozycji budowniczych pozostawały wyłącznie materiały „niegodne Domu Bożego” – glina, piasek, drewno i słoma. Na wzniesienie świątyni prawo nadane przez cesarza zakładało rok i ani chwili dłużej.
Kościół Pokoju w Jaworze
Dwa lata potrzebne były, aby zebrać pieniądze bez których wzniesienie kościoła, nawet z lichych materiałów, nie byłoby możliwe. Kamień węgielny pod budowę położono 24 kwietnia roku Pańskiego 1654. Nad pracami czuwał znany już z pracy nad świdnicką świątynią zespół: Albrecht von Saebisch oraz Andreas Kaemper. 30 września tego samego roku konstrukcja była już gotowa, a jej konsekracji dokonano 23 grudnia.
Wieża Książęca w Siedlęcinie – Średniowieczny Komiks
Kościół Pokoju w Jaworze nie został zbudowany z takim rozmachem, jak ten w Świdnicy. Jego wymiary wciąż jednak, jak na drewnianą świątynię, robią wrażenie. Zdolny pomieścić do 6000 wiernych kościół, liczący sobie 44 metry długości i 20 szerokości. Wzniesiono go jako bazylikę o nawie głównej i dwóch nawach bocznych. Cała konstrukcja została wsparta czternastoma filarami, ukrytymi w dwóch kondygnacjach bocznych empor.
Opactwo cystersów w Lubiążu – Klejnot poza szlakiem
Szybko okazało się, że dwie empory nie były w stanie pomieścić wszystkich wiernych. toteż zdecydowano się na dobudowanie kolejnych dwóch – jeszcze w XVII wieku. W 1707 roku Kościół Pokoju w Jaworze doczekał się dzwonnicy, która stanęła po jego południowej stronie. Dość istotnym jest fakt, że świątynia przetrwała do naszych czasów w stanie niemalże nienaruszonym. Wyposażenie, jak i sama bryła są tu praktycznie jakby czas zatrzymał się w XVII stuleciu.
Minimalnie wystawny
Wnętrze jaworskiego kościoła urządzone jest naturalnie w stylu barokowym. Kojarzy się to naturalnie z przepychem i licznymi złoceniami. I faktycznie, poniekąd zachowano tu obowiązujący kanon. Niestety z braków odpowiednich finansów na wykonanie bogatszego wyposażenia, zredukowano wystawność do absolutnego minimum.
Późnoromański kościół w Świerzawie
Tworzące niesamowity klimat empory, rozmieszczone dookoła budowli, udekorowano około dwustoma obrazami tworzonymi pod kierunkiem Jerzego Flegla z Kowar. Pomiędzy nimi znalazły się okraszone sentencjami 72 sceny z Nowego Testamentu (na drugiej od dołu) oraz 71 z Starego Testamentu (na czwartej od dołu). Pozostałe empory ozdobiono herbami cechów, fundatorów kościoła i oczywiście rodów szlacheckich z kręgu jaworsko-świdnickiego. Dwa najbardziej wpływowe z nich – von Hochberg oraz von Schweinitz posiadają tu własne loże. Pięknym dopełnieniem stonowanych dekoracji empor jest kasetonowy sufit z ornamentem w kolorach białym i niebieskim.
Kościół Pokoju w Jaworze wewnątrz
Jeśli chodzi o wyposażenie, pierwsze skrzypce niezaprzeczalnie gra tu ołtarz główny o wysokości ponad 9 metrów. Ufundowany został on w roku 1672 przez Hochbergów, a wykonał go Michał Schneider z Kamiennej Góry. Obraz „Jezusa w Getsemanii” z okazji dwusetlecia istnienia świątyni zastąpił dawną „Ostatnią Wieczerzę”, flankowaną przez figury Jana Chrzciciela oraz Mojżesza.
10 miejsc na Dolnym Śląsku, których mogliście nie znać!
Najznamienitszym elementem jest jednak barokowa ambona z 1670 roku, wykonane przez Mateusza Knote z Legnicy. Na jej szczycie umieszczono pozłacaną figurę zmartwychwstałego Jezusa Chrystusa ze zwycięską flagą. Towarzystwa poniżej dotrzymuje mu szereg złoconych cherubinów. Kosz kazalnicy ozdobiono figurami czterech Ewangelistów, ale najpiękniejsza jest tu sama podstawa. Przedstawia ona okazałych rozmiarów anioła, dzierżącego w rękach „Wieczną Ewangelię”, który jednocześnie wspiera całą konstrukcję ambony.
Romański kościół w Wierzbnej – Piękna Tragedia
Poza tymi elementami warto też przyjrzeć się prospektowi organowemu. Obecny to rekonstrukcja, zakończona w roku 2005, która na celu miała przywrócenie mu wyglądu z roku 1855. Warte uwagi są także chrzcielnica z 1650 roku i cztery konfesjonały z XVII i XVIII wieku. Z tego samego okresu pochodzą również epitafia zdobiące Kościół Pokoju w Jaworze wewnątrz jak i na zewnątrz.
Lektura:
- Jawor – Kościół Pokoju – Jerzy Goryszewski; wyd. wewnątrzkościelne.
