Opactwo w Fontevraud (fr. Abbaye Royale de Fontevraud) położone jest 17 kilometrów na południowy-wschód od Saumur. Dziś, wraz z wieloma innymi miasteczkami nad Loarą, stanowi jeden z punktów na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Jest także jednym z najważniejszych tego typu założeń we Francji, sprowadzając tu rok rocznie rzeszę turystów. W średniowieczu wszak była to prawdziwa pustelnia, leżąca z dala od szukających skandalu ciekawskich. Wszystkiemu winna była mieszana wspólnota w jej murach.
Zamek w Saumur – Forteca z godzinek księcia de Berry.
Robert d’Arbrissel i opactwo w Fontevraud
Założycielem opactwa Fontevraud był pustelnik Robert d’Arbrissel – prawdziwa osobistość średniowiecznej Francji. Dzięki swej charyzmatycznej osobowości był świetnym narzędziem w rękach papieża Urbana II. Nakłonił go on bowiem do wygłaszania kazań w Angeres, które były częścią planu organizacji pierwszej wyprawy krzyżowej. Oprócz tego Robert głosił także ewangelię, a jego pełne żaru wystąpienia sprawiły, że wraz z nim, w tournee po kolejnych miejscach udawała się coraz większa liczba wyznawców. Wkrótce stanął on na czele grupy swoich nomadów, praktykując między innymi umęczanie ciała czy tak zwane „duchowe małżeństwo” – syneisektyzm. Władze kościele nie były jednak zadowolone z takiego obrotu sprawy, w związku z czym Roberta zmuszono do osiedlenia się wraz ze swoimi współtowarzyszami – obu płci.
Mont Saint-Michel – Opactwo na krańcu świata.
Na rok 1101 przypada więc data założenia opactwa pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, które wzniesiono na terenach należących do biskupa Poitiers w pobliżu Candes i zamku Montsoreau. Położenie na granicy Andegawenii z Poitou przyczyniło się do szybkiego wzrostu znaczenia tego miejsca w regionie, które o dziwo, finansowane było w dużej miejsce przez rody Andegaweńskie. Liczne przywileje zaowocowały powstaniem nowych jednostek w obrębie tego samego klasztoru, podzielonych przez d’Abrassiela pomiędzy swoimi czterema uczniami. Każdy przeznaczony był dla innej grupy osób: dziewic (Grand-Moutier), chorych (Saint-Lazare), pokutnic (Madaleine) i mężczyzn (Saint-Jean-de-l’Habit).
Już w trzy lata po fundacji spory dotyczące kierowania główną jednostką nasiliły się na tyle, że Robert przekazał pałeczkę Heresendzie de Montsereau. Sam zaś wrócił do dawnej rutyny, zaniedbując niemal całkowicie opactwo w Fontevraud. W 1115 roku, podczas swej ostatniej wizyty, Robert d’Arbrissel oficjalnie powołał do życia zakon Fontevraud z Petronellą de Chemillé na czele.
10 miast we Francji, które pokochacie!
Przez 36 generacji, aż do wielkiej rewolucji francuskiej to właśnie kobiety sprawowały tu władzę. Początkowo pochodziły one z dynastii Andegawenów, później zaś z rodu Burbonów, a także Rochechouart de Mortemart. Już pod koniec XII wieku zakon Fontevraud miał 123 jednostki w zachodniej części kraju. Głównie w strefach wpływów Plantagenetów, a także w Hiszpanii i Anglii. Sytuacja ta zmieniła się jednak na przestrzeni wieków i kiedy zamykano opactwo w Fontevraud w 1790 roku należało do niego tylko 50 z nich. Z 500 kobiet i 100 mężczyzn w czasie jego rozkwitu pozostało zaledwie 112 i 38 tuż przed sekularyzacją.
Opactwo Fontevraud na kartach historii
Złoty okres Fontevraud przeminął stosunkowo szybko, bo rozwijająca się nieustannie siatka doprowadziła zakon do kryzysu, którego zwieńczeniem były niszczycielskie działania Wojny Stuletniej. Reformy, zarówno duchowej, jak i architektonicznej podjęła się kuzynka króla Ludwika XII – Maria Bretońska. Jej dzieło kontynuowała natomiast Renée z Bourbonów, kierująca również opactwem Świętej Trójcy w Caen. Młodziutka ksienia sprawiła zresztą, że model reformy z Fontrvraud stał się przykładem dla innych zgromadzeń Benedyktynek.
Renée nie była jednak tu pierwszą kobietą z dynastii Burbonów. Jego przedstawicielki właściwie niemal od początku istnienia tego opactwa przewodniczyły wspólnocie. Swoisty nepotyzm miał jednak nieoceniony wpływ na funkcjonowanie tego ośrodka. Dzięki licznym królewskim donacjom i przywilejom opactwo w Fontevraud urosło do rangi nie tylko duchowego, ale też intelektualnego ośrodka. W trakcie Reformacji z kolei stał się on bastionem katolicyzmu, modelem dla wszystkich klasztorów zagrożonych wpływami nowej religii.
Katedra w Bourges – Prosta i złożona.
W XVII wieku sława opactwa przysłużyła się kolejnemu rozkwitowi. Wraz z nominowaniem na ksienię Madaleine Gabrielle de Rochechouart przez Ludwika XIV opactwo w Fontevraud stało się ważnym ośrodkiem artystycznym i edukacyjnym. Świadczyć może o tym fakt, że król Ludwik XV wysłał do tutejszej szkoły cztery swoje córki. O wszystkim jednak zapomniano u schyłku XVIII wieku. 2 listopada 1789 roku dokonano zeświecczenia, wynikiem czego mniszki oraz mnisi opuścili opactwo w Fontrvraud. Ruchomości zagrabili okoliczni mieszkańcy, a nieruchomości padły ofiarą wandali.
Opactwo Fontevraud – więzienie
18 października 1804 roku jednak miejsce to dostało nowe życie. Napoleon zarządził utworzenie tu więzienia, podobnie jak na Górze św. Michała czy w Clairvaux. Rozpoczęte w dwa lata po tym prace nad dostosowaniem kompleksu do narzuconych odgórnie wymogów zakończyły się w roku 1814. Wtedy to trafiło tu 600 więźniów obu płci. Mające pomieścić maksymalnie 700 osób budynki zapełniło 1600 dusz i tak to dawne królewskie opactwo w Fontevraud nową rolę pełniło aż do roku 1963.
10 najpiękniejszych zamków w Dolinie Loary.
Gdyby nie więzienie z pewnością Fontevraud podzieliłoby losy Jumièges czy Cluny. Chociaż podkreślić należy, że utworzenie tu aresztu bardzo mocno wpłynęło na struktury dawnych zabudowań. Niemniej jednak budynek jako jeden z pierwszych wpisano na listę zabytków Francji – monument historique, dzięki czemu przeprowadzono tu kilka cennych prac konserwacyjnych.
Pośród nich wymienić należy naprawę krużganków z 1860 roku, restaurację refektarza z 1882 roku oraz wielką renowację z początku XX wieku pod marką właśnie monument historique. W związku z ogromem zabudowań, które pojawiły się tu na przestrzeni wieków nie brano pod uwagę możliwości przejęcia ich przez jakąkolwiek wspólnotę religijną. W 1975 roku miejsce to stało się siedzibą Centrum Kultury Zachodniej Francji i po dziś dzień piastuje ten urząd.
Kościół opacki i epitafia Plantagenetów
Najważniejszym punktem w opactwie jest naturalnie kościół poświęcony Najświętszej Marii Pannie. Romańska świątynia zdominowana jest przez surową fasadę z dwoma flankującymi ją strzelistymi wieżami. Jego potężne kształty przełamuje sygnaturka i znajdująca się za nią latarnia. Elementy architektoniczne a skrzyżowaniem naw zdecydowanie wyglądają tu najciekawiej. Wszystko to za sprawą pięciu apsydioli, które potęgują poczucie maluczkości wobec tej wielkiej budowli. Na myśl zresztą przywodzą kościół z kolebki benedyktyńskiej myśli – opactwa w Cluny. Choć o wiele mniej fantazyjne, opactwo w Fontevraud ma się czym pochwalić. Już same wymiary kościoła robią bowiem wrażenie, bo ma on aż 90 metrów długości!
Jednonawowa świątynia ma 15 metrów szerokości, a przecinający ją transept 40. Wysokość przy skrzyżowaniu naw wynosi 23 metry. Kościół pokryto sklepieniami w kształcie kopuł – niepopularne rozwiązanie w budynku tej epoki. Wspierające je filary wyposażono w bogato zdobione, dawniej malowane kapitele wskazujące na wpływy Andegawenów. Z oryginalnego wyposażenia nie zachowało do naszych czasów nie przetrwało niemal nic. Jednym z elementów, które wciąż jeszcze przypominają o splendorze tego miejsca jest drewniane tabernakulum z 1621 roku, które rewolucję francuską przeczekało w kościele parafialnym.
Rouen – Joanna D’Arc, Monet i domki z szachulca.
Najważniejsze są tu jednak epitafia królów Anglii – pierwszych Plantagenetów. Do naszych czasów zachowały się cztery, ponadnaturalnej wielkości, polichromowane figury przedstawiające: Henryka II, jego żonę – Eleonorę Akwitańską, ich syna – Ryszarda Lwie Serce oraz żonę Jana bez Ziemi – Izabelę z Angoulême. Wszystkie wykonane zostały z kamienia, oprócz ostatniej, do której użyto drewna.
Opackie zakamarki
Naturalnie, oprócz kościoła na terenie dzisiejszego opactwa znajduje się cała gama budynków, które wspierały dawną machinę eklezjastyczną. Należy tu wymienić przede wszystkim krużganki z Grand-Moutier, które istnieją tu od początku jego założenia. W ciągu stuleci uległy licznym zmianom, jednak wciąż przypominają o klasycznym modelu benedyktyńskich założeń. Istotny jest również kapitularz z renesansowymi polichromiami na które składają się sceny Pasji Jezusa Chrystusa. Oprócz religijnego znaczenia tego miejsca trzeba mieć świadomość, że jest to także swoista galeria Burbonów. Ich portrety przewijają się bowiem pośród wspomnianych scen.
Samochodem do Francji – Dolina Loary.
Ważnym i robiącym ogromne wrażenie jest też wielki refektarz (45x10m) z XVI wieku połączony z fantazyjną Tour d’Evraud. Oktagon z apsydiolami wyposażono w liczne kominy w związku z jego przeznaczeniem. Była to bowiem wędzarnia, aczkolwiek w XIX wieku uważano ją za kaplicę pogrzebową, gdzie chciano umieścić królewskie epitafia Plantagenetów. Do naszych czasów zachowała się również część przeznaczona przez d’Arbrissela dla chorych i niedołężnych, tworząca niejako osobną część. Ponadto mamy tu także część Saint-Benoît, pałac opacki i ślady dawnych ogrodów, które rozpłynęły się wraz z pierwszymi skazańcami.
Opactwo w Fontevraud to punkt warty rozwagi podczas zwiedzania zamków w Dolinie Loary i punkt obowiązkowy dla miłośników architektury średniowiecznej. A już zwłaszcza jeśli akurat jesteśmy tu latem, bowiem nic nie działa lepiej na ochłodę jak wielowiekowe mury! Trzeba przyznać, że 35-stopniowa gorączka nie była nam wtedy straszna. Dodatkowo czas przyjemnie minie podczas oglądania przygotowanych tu wystaw, związanych głównie z historią tego miejsca. A dla spragnionych większej ochłody otworem stoją tunele pod kompleksem, które zmrożą krew w żyłach nawet w lipcu!
Adres:
Abbaye Royale de Fontevraud
49590 Fontevraud-l’Abbaye
Tel. : Visites : 33 /(0)2 41 51 73 52
- Godziny zwiedzania:
- listopad – marzec 9:30-18
- kwiecień – październik 9:30-19
- Zamknięte: 25.12, 1.01, 8-25 stycznia 2020
- Ceny biletów:
- Dorośli 11 EUR
- Dzieci do 18 roku życia 7,50 EUR
- Więcej opcji: http://www.fontevraud.fr/en/Visit-Fontevraud/Visit
- Oficjalna strona: http://www.fontevraud.fr
Lektura:
- Royal Abbey of Fontevraud – Claire Giraud-Labalte; wyd. Éditions OUEST-FRANCE; 2016.
