Katedra w Akwizgranie – Kamienny Relikwiarz

Poświęcona Najświętszej Maryi Pannie katedra w Akwizgranie to eklektyczna budowla, której najstarsza część sięga czasów Karola Wielkiego. Jej unikatowa architektura oraz zachwycające wnętrze stały się inspiracją do naśladowania, a także symbolem zjednoczenia Zachodu. Wyrażał on przede wszystkim duchowe i polityczne odrodzenie pod egidą Ojca Europy. Wielka wartość architektoniczna oraz historyczna w 1978 roku zadecydowały o wpisaniu jej więc na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Bogobojni mieszkańcy średniowiecznego Akwizgranu zapragnęli mieć świątynię na miarę miasta jakim stała się siedziba jednego z najznamienitszych władców w historii – Karola Wielkiego. Niestety, jak to zwykle bywało takie przedsięwzięcia wymagały nie tylko wielkich chęci, ale również sutej sakwy. Zdesperowani brakiem odpowiednich środków wierni zawarli pakt z samym diabłem. W zamian za okazaną pomoc zaoferowali mu duszę pierwszej istoty, która przekroczy próg katedry.

10 katedr Niemiec w cieniu kolońskiej archikatedry

Po zakończeniu prac podstępni tubylcy wpędzili do środka wilczycę, a wściekły diabeł w furii pozbawił zwierzę duszy. W tym samym momencie w rzymskiej rzeźbie z II wieku, która przedstawia właśnie wilczycę zrobiła się okrągła dziura. Wyrwaną z bezbronnego zwierzęcia duszę diabeł ulokował w wielkiej szyszce z brązu, a wychodząc z katedry trzasnął z takim impetem, że zahaczył kciukiem o wrota. Podobno po dziś dzień na jednej z nich można wypatrzeć ślad samego księcia ciemności. Taki początek miała katedra w Akwizgranie!

Akwizgran – miasto Karola Wielkiego

Po upadku Cesarstwa Rzymskiego sytuacja w Europie znacznie się pogorszyła. Dlatego też nie bez powodu pierwsze Wieki Średnie nazywane są wiekami ciemnymi. Do VIII wieku wzniesiono niewiele budowli, a i tak większość z nich była drewniana. Karol Wielki wszczął tak zwany proces Renovatio Imperii Romanorum, dzięki któremu nastąpił przełom również w średniowiecznej architekturze. Zaczęto eksperymentować budując na przykład bazyliki z transeptem lub bez niego, kościoły o jednej nawie lub okrągłym chórem z jedną lub trzema apsydami czy na planie centralnym. Do naszych czasów przetrwało niewiele takich budowli, tak więc między wieloma, katedra w Akwizgranie jest na pewno wyjątkowa.

Kaplica Karolingów

Centrum katedry stanowi imponująca, ośmioboczna kaplica, którą zbudowano tu właśnie pod koniec VIII wieku na rozkaz Karola Wielkiego (niem. Pfalzkapelle) i stała się ona oczywiście częścią wspaniałego kompleksu zabudowań królewskich. Jej budowa to przede wszystkim symbol aspiracji władcy z dynastii Karolingów jako następcy wielkich imperatorów rzymskich, którzy stanowili dla niego przykład, ale i znak jedności pomiędzy władzą królewską i kościelną. Wzorowana była ona na budowlach bizantyjskich, z których najbardziej prawdopodobnym przykładem był kościół świętego Witalisa w Rawennie (niem. Basilica di San Vitale) z 547 roku zbudowana na rozkaz rzymskiego imperatora – Justyniana.

Katedra w Magdeburgu – Skarbiec sztuki średniowiecznej

Przy budowie kaplicy palatyna, która rozpoczęła się w 790 roku pracowali murarze ściągnięci z całego Cesarstwa, a jako architekta wymienia się francuza Odona z Metz. Papież Leon III poświęcił ową kaplicę w 805 roku, kiedy to oktogon z szesnastobocznym prezbiterium miał już pełnić swą funkcję. Budynek ten był połączony z innymi częściami pałacu, a bezpośrednio od niego odchodził długi korytarz – w jego połowie znajdowała się Aula Regia, której ślady zachował ratusz w Akwizgranie. Właśnie tam miała znajdować się Sala Koronacyjna o jednej nawie z dwoma apsydami. W XII wieku kaplicę wzbogacono ją o ślepą galerię, a wiek później dodano trójkątne pinakle. Ośmioboczną konstrukcję wspiera osiem masywnych filarów, które składają się na dwa piętra, a między nimi widnieje inskrypcja w łacinie:

Cum lapides vivi paces conpage ligantur inque pares numeros omnia conveniunt; Clares opus domini; Totam qui construit aulam effectusque piis dat studiis hominum. Quorum perpetui decoris structura manebit. Si perfecta auctor protegat atque regat: Sic deus hoc totum stabilit fundanime templum: quod karolus princeps condidit, esse velit.

Jeśli żywe kamienie połączone są w równowadze, jeśli w każdym kawałku zgadza się ich liczba i miara, lśnić blaskiem będzie dzieło Pana, który zbudował tę salę – ukoronowanie wysiłków pobożnego miasta. Na wieki zachowa przyzwoitość sztuki człowieka, jeśli ręka Wszechmocnego wdzięcznie nad nim panuje. Dlatego prosimy Boga, by zechciał ochronić to święte miejsce, które Książę Karol na solidnym fundamencie nam zbudował.

Katedra w Limburgu an der Lahn

W epoce Karolingów płotkiem wydzielono strefę dla świty króla, którą w późniejszych epokach zajmowali kanonicy. Trybuny zaś były dostępne wyłącznie dla władcy i jego dworu. Od 936 roku w katedrze znajdował się tron koronacyjny, który niedawno usunięty z obawy przed zniszczeniem. Jako ważny mebel służył aż do 1531 roku. Do niedawna wierzono, że należał on do Karola Wielkiego, lecz najnowsze badania wykazały, że pochodzi on z czasów Ottona I. Oryginalne kolumny porządku korynckiego w ośmioboku z granitu, marmuru i porfiru sprowadzono tu na życzenie Carolusa Magnusa. Były to 22 antyczne elementy pochodzące z Rawenny i Rzymu (tak zwane spolia). Kolumny te tak bardzo spodobały się samemu Napoleonowi, że jego wojska podczas najazdu na Akwizgran w 1792 roku zabrały je ze sobą do Francji.

Katedra we Fryburgu Bryzgowijskim – Fenomen

W 1815 roku niektóre powróciły do katedry, inne rozpadły się podczas drogi, a cztery z nich zostały w paryskim Luwrze. 25 lat później ponownie stały się częścią katedry, a te brakujące uzupełniono innymi – z marmuru, granitu lub grysu. Sufit obecnie zdobi barokowa mozaika przestawiająca starców przed Chrystusem Apokaliptycznym. Zanim ten stał się ofiarą barokowego stiuku odrestaurował go baron Bethune z Gandawy, inwestujący w odnowę oryginalnych rysunków. Z sufitu zaś zwisa piękny żyrandol podarowany przez Fryderyka I Barbarossę w 1165 roku.

Szklany Dom

W 1355 roku zaczęto poważniejszą przebudowę tak, aby spełniała ona panujące ówcześnie warunki nowego nurtu w architekturze, gotyku. Budowa ta nie była podyktowana tylko pragnieniem sprostania nowemu trendowi, a przede wszystkim pilną potrzebą pomieszczenia tłumnie odwiedzających miasto pielgrzymów. Epitafium Karola Wielkiego wraz z całą masą relikwii, sprowadzonych do miasta za jego panowania, stały się ważnym punktem na pielgrzymkowej mapie średniowiecznej Europy. Ponadto stanowiły też silną konkurencją dla leżącej stosunkowo niedalekiej Kolonii. Tam również bowiem szczycono się szczątkami świętych i budową nowej katedry. 

Katedra w Bremie – Północny bastion katolicyzmu

W 600 rocznicę śmierci władcy dynastii Karolingów, czyli w roku 1414 poświęcono gotycką część katedry. Jednonawowy chór świątyni w średniowieczu nazwano Szklanym Domem. Niestety ogromne witraże o powierzchni około 1000 m kwadratowych, które zapracowały na tę nazwę nie przetrwały do naszych czasów. Uzupełniono je nowymi szkłami po zniszczeniach II wojny światowej według projektu Waltera Bennera i Antona Wendlinga. Capella Vitra nawiązuje swym wyglądem do paryskiej Sainte-Chapelle. Ma 32 metry wysokości, 13 metrów szerokości i 25 metrów długości. Przylega ona do kaplicy pałacowej, stanowiąc jednocześnie oddzielną część budynku.

Boża latarnia – katedra św. Szczepana w Metz we Francji

Dekoracja nawy pochodzi z 1430 roku. Składają się na nią posągi z piaskowca, przedstawiające Świętą Dziewicę, Karola Wielkiego oraz Dwunastu Apostołów. Zworniki z podobnymi dekoracjami pojawiły się tu w roku 1414. Nad relikwiarzami wisi medalion Najświętszej Maryi Panny wykonany pomiędzy rokiem 1488 a 1524. Na ołtarzu głównym ulokowano złotą płytę ze scenami Pasji Jezusa Chrystusa, tak zwaną Pala d’Oro. Pochodząca z warsztatu złotników w Fuldzie płytę prawdopodobnie przekazał Otton III. Jej powstanie datuje się na lata 1000 – 1020.

Ciekawym elementem jest również złota ambona znajdująca się w Szklanym Domu, datowana na lata 1002-1014. Domniema się, że została wykonana w Fuldzie, tak jak płyta z ołtarza głównego. Jest ona prezentem od Henryka II, który oryginalnie ulokowany był w ośmiobocznej części katedry. Henryk II nakazał w niej umieścić najdroższe kamienie ze swej kolekcji oraz egipskie tabliczki z kości słoniowej z VI wieku. Wspaniałe detale ustawiono tak, aby razem tworzyły znak krzyża.

Relikwie akwizgrańskie

To, co katedra w Akwizgranie ma najcenniejsze to na pewno relikwie. Do najważniejszych zaliczyć trzeba: pieluszki dzieciątka Jezus, sukno którym owinięto ściętą głowę Jana Chrzciciela, suknię Maryi Panny w której porodziła syna, a także przepaskę ukrzyżowanego Jezusa. Pomiędzy nimi jednak prym wiedzie relikwiarz Karola Wielkiego. Jest drugim pod względem wielkości po relikwiarzu Trzech Króli z Kolonii w rejonie Nadrenii i Mozeli. Ma długość 204 cm, wysokość 94 cm i szerokość 57 cm. Na przedniej płycie ze srebra wykonano figurę Karola Wielkiego. Znalazł się on pomiędzy papieżem Leonem II oraz autorem biografii władcy – biskupem Turpinem z Reims. Po przeciwnej stronie ulokowano Maryję z Dzieciątkiem Jezus w towarzystwie Archaniołów, Gabriela i Michała. Dookoła zaś umieszczono podobizny następców Karola Wielkiego, a wieko ozdobiono scenami z jego życia.

Katedra w Kolonii – Symbol Narodu

Inny relikwiarz – Najświętszej Maryi Panny – wykonano w latach 1215 – 1220, a posiada on formę jednonawowej bazyliki. Jego zdobienie jest podobne do tego należącego do Karola Wielkiego z tym, że na ścianach bocznych znajdują się figury dwunastu Apostołów a do jego wykończenia użyto ponad 1000 kamieni szlachetnych! Wszystko to odgrodzono jest od pielgrzymów oryginalnymi kratami z brązu, z okresu Karolingów. Co siedem lat relikwie, zgodnie ze średniowieczną tradycją, wystawia się są na widok publiczny.

Katedra w Akwizgranie jest miejscem w którym znajdują się unikalne relikwie, jednak oprócz tych w świątyni, całkiem sporą kolekcję obejrzeć można w pobliskim skarbcu. Jest to zbiór perełek tworzących historię od epoki Karolingów, a zdecydowana większość z nich to prywatne zbiory Carolusa. Jednym z najważniejszych artefaktów w skarbcu jest marmurowy sarkofag Proserpina z II wieku w którym dawniej spoczywały kości Karola Wielkiego. Innym okazem jest popiersie władcy z 1349 roku, prezent koronacyjny od Karola IV. Otton III zaś podarował miastu krzyż w roku 1000. Inny znamienity relikwiarz podarował Karolowi król Francji, Ludwik XI w 1481 roku. Zawiera on kości z prawej ręki Karola Wielkiego. Zamknięte we wspaniałych naczyniach, wykonanych w Pradze w XIV wieku ulokowano tak zwane „Małe Relikwie Akwizgrańskie” pośród których są bicz, którym traktowano Jezusa, jego przepaska czy przepaska Maryi. 

Katedra w Akwizgranie i jej rozbudowa

Szklany Dom zapoczątkował całą serie zmian, która miała dokonać się w przyszłości. Już w 1367 roku dodano do południowej części Kaplicę Węgierską, która została zastąpiona inną w latach 1756 – 1757. W XV wieku dobudowano Kaplicę Mateusza, świętej Anny (1449), Karola, Huberta (1474) oraz Mikołaja (1480 – 1485). Dwa stulecia później natomiast doszło do wspomnianej już zbrodni dokonanej na suficie ośmioboku. W 1788 roku u podnóży przyszłej wieży ulokowano westwerk, czyli rozbudowane skrzydło zachodnie do którego przeniesiono Lwie Wrota z VIII wieku zdobiące niegdyś kaplicę palatyna.

W 1882 roku wenecki artysta Salvati zwieńczył sklepienia złotymi mozaikami z motywami apokalipsy. XIX wiek przyniósł również budowę 74 metrowej wieży, ale i wtedy też usunięto wiele z barokowych dekoracji oraz dokonano renowacji figur na zewnątrz budynku. Od tej pory katedra była jednym wielkim placem budowy, na którym działano aż do roku 2000. Wtedy to ostatecznie zamknięto rozdział związany ze zniszczeniami II wojny światowej.

Opactwo Maria Laach – Raj na ziemi

Ciekawym jest fakt, że plan katedry oparty jest na numerologii, a architekci szczególnie ulubili sobie system numerów 7 i 12, które nawiązują do Apokalipsy św. Jana i do Nowego Jeruzalem. Nawet detal taki jak świecznik Barbarossy jest składową liczb symbolicznych. Kształt tego miedzianego i złoconego świecznika nawiązuje do 12 Apostołów oraz do 12 bram Jerozolimy. Ośmiobok to połączenie koła, które symbolizuje to, co niebiańskie oraz kwadrat, który oznacza to, co ziemskie. Razem symbolizują one wieczność. Uwagę przykuwa tu również XIV wieczna figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus. Figurce od wieków przypisywano magiczne zdolności, a od XVII wieku ubierano ją w sukienki i nakładano biżuterię.

Lektura użyta we wpisie „Katedra w Akwizgranie – Kamienny Relikwiarz”:

• http://www.aachendom.de
• http://whc.unesco.org/en/list/3
• http://www.newadvent.org/cathen/01001a.htm
• http://www.sacred-destinations.com/germany/aachen-cathedral
• Aachen – Guía de la ciudad y la catedral – Michael Imhof Verlag GmbH & Co. KG; 2012.