W obrębie murów miejskich średniowiecznej twierdzy nad twierdzami ukryta jest ona, dawna katedra w Carcassonne. Dziś zaledwie kościół parafialny, mimo to wszak wzniesiony z rozmachem godnym siedziby biskupiej. Jej budowniczy stworzyli syntezę niemal idealną pomiędzy ciężkością romańskich murów i gotycką lekkością przeszklonych powierzchni. Gdyby nie Eugène Viollet-le-Duc wszak, zapewne dziś byłaby już tylko wspomnieniem.
Carcassonne – Twierdza nad twierdzami
Jeśli jesteś miłośnikiem średniowiecznej architektury Francji być może zainteresuje Cię moja książka. To pierwszy polski przewodnik po aż 101 francuskich kościołach wieków średnich. Dzięki niemu odkryjesz kolejne cuda architektury gotyckiej i romańskiej. Poznasz ich historie (a niekiedy także i legendy ✨). W środku ponad 400 stron i ponad 400 zdjęć! Takiej książki jeszcze nie było!
ŚWIĘTA FRANCJA
Dwie poprzedniczki
Nie jest pewne do końca kiedy powstał tu pierwszy kościół, być może w VI wieku. Pewny jest jednak fakt, że kościół biskupi istniał tu już w I połowie IX wieku, co potwierdzają dwa fakty. Po pierwsze: w 1609 roku, ówczesny biskup Carcassonne, Christophe de Lestang dokonał ekshumacji ciała św. Lupina, którego pochowano z zapieczętowanym w 851 roku pergaminem. Po drugie: św. Gimera, powszechnie uznawanego za biskupa Carcassonne, wymienia się w dwóch X-wiecznych aktach – min. w Montolieu Charte z 925 roku: (…) acte Guimerra qui divind dispositione Sancti Nazarii Carcassonensis titulo fungor per consultum est concilium cathedralium clericorum corum meorum.
Tajemnice gotyckich katedr: Światło
11 czerwca 1096 roku papież Urban II osobiście poświęcił kamienie pod budowę romańskiej katedry św. Nazariusza (fr. Cathédrale Saint-Nazaire de Carcassonne). Przybył tu bowiem, aby nawoływać do wzięcia udziału w pierwszej wyprawie krzyżowej do Ziemi Świętej. Dzięki wykorzystaniu spoliów poprzedniej budowli, prace nad nowym budynkiem zakończyły się dość szybko, bo już na początku XII wieku. Wciąż jednak nie oznaczało to końca dla żadnej z jej dwóch poprzedniczek, bowiem tym razem zachowano tu romańską nawę główną oraz kryptę w chórze.
Gotycka przebudowa i upadek
Podczas gdy za czasów Ludwika Świętego twierdza w Carcassonne przechodziła szereg modyfikacji, pochodzący z północy biskup, Guillame Radulphe, wraz z radą miejską postanowili przebudować także i katedrę. W związku z mocno ograniczonym budżetem oraz brakiem przestrzeni planowi podlegała jedynie część wschodnia.
Przebudowę rozpoczęto w roku 1269 i od początku chciano możliwie jak najlepiej ukryć różnice między dwoma stylami. W samym przejściu też upatrywać się można wymiaru symbolicznego tego zabiegu: zjednoczenia dwóch Francji – Południowej i Północnej.* Prace nad budową zakończyły się w roku 1330 – za pontyfikatu Pierre de Rochefort, który zmarł w 1321 roku. Jego resztki doczesne spoczęły w poświęconej mu kaplicy w części północnej.
Katedra w Bourges – Prosta i złożona
W kolejnych dekadach skupiono się na dekoracji wnętrza, acz kościół przeszedł jeszcze sporo modyfikacji w ciągu XVI i XVIII wieku. Niestety rozwój Dolnego Miasta i brak możliwości powiększenia budynku spowodował upadek znaczenia katedry. Biskupi coraz chętniej zatrzymywali się po drugiej stronie rzeki, gdzie ostatecznie przenieśli się w 1745 roku. La Cité zaś wkrótce stała się synonimem brudu i ubóstwa. Apogeum fatalnych lat katedrze przyniosła jednak Wielka Rewolucja Francuska. W 1791 roku kompleks wraz z zabudowaniami kanonicznymi sprzedano bowiem jako dobro narodowe.
Kościół natomiast splądrowano, wynosząc stąd wszystko, co się dało: począwszy od relikwiarzy na materiale budowlanym skończywszy. Proceder ten praktykowali zarówno zwykli ludzie, jak i administracja. W związku z tym, że kanonicy już na długo przed rewolucją opuścili to miejsce, katedra w Carcassonne przemianowana została na spichlerz. Kiedy oddano ją z powrotem ludowi jej stan był bliski ruiny. Z początkiem XIX wieku zaś podupadającą budowlę zdegradowano do rangi kościoła parafialnego (fr. Église Saint-Nazaire de Carcassonne) na rzecz katedry św. Michała w Mieście Dolnym (fr. Cathédrale Saint Michel de Carcassonne).
Karkołomna renowacja
Szybko postępującą agonię la Cité w 1836 roku przerwał lokalny erudyta Jean-Pierre Cross-Mayrevielle, zwracając uwagę władz na stan wspaniałej twierdzy. To właśnie jemu zawdzięczać możemy początek karkołomnej renowacji, której cztery lata później podjął się tu jeden z najważniejszych architektów w dziejach – Eugène Viollet-le-Duc. W swym raporcie do Ministerstwa Sztuk Pięknych napisał, że dawna katedra w Carcassonne stanowi perłę, będącego wielkim muzeum miasta.
Trud jego sześcioletnich prac przekreślić miał Napoleon III poprzez wykreślenie warowni z listy najważniejszych zabytków Francji – Monument Historique, na którą wpisano ją dekadę wcześniej. Stworzyło to cały ciąg przedziwnych perypetii według których le-Duc na własną rękę remontował kościół, a Cross-Mayrevielle z pomocą Towarzystwa Nauki i Sztuki oraz rady miejskiej unieważniał decyzję cesarza. Koniec końców pasja do tutejszych monumentów sprawiła, że decyzję uchylono, a prace wznowiono. Zwieńczeniem renowacji był rok 1898, kiedy to Leon XIII nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej.
Bryła bazyliki
Dawna katedra w Carcassonne została wzniesiona na planie krzyża łacińskiego o długości 56 i 38 metrów. Z jej bryły zdecydowanie wyróżnia się apsyda z wysmukłymi oknami przedzielonymi kruchymi przyporami, które niewątpliwie dodają konstrukcji lekkości. Przypory te ozdobiono sterczynami z fleuronami. Całość z kolei udekorowano licznymi rzygaczami i, biegnącą wokół gotyckiej części, ażurową galerią z motywem czteroliścia.
Transept świątyni flankują dwie oktagonalne wieżyczki otoczone licznymi gargulcami. W jej północnym ramieniu ulokowany jest jeden z nieukończonych portali z ażurową wimpergą, pinaklami oraz rzygaczami, lecz bez tympanonu. Portal właściwy znalazł się natomiast w trzecim przęśle budowli. Ten także nie posiada tympanonu, aczkolwiek wyposażono go w delikatne zdobienia pod postacią kapiteli o ornamentach zoomorficznych, a także roślinnych. Tylko dwa z nich pochodzą z XII wieku, reszta to inwencja twórcza le-Duc’a.
Kościół Jakobinów w Tuluzie – Pod kamienną palmą
Fasada zachodnia swą surowością nawiązuje do architektury romańskiej. Przez wzgląd na bliskość murów obronnych pozbawiona została jakichkolwiek ozdób. Masywną konstrukcję przepruto zaledwie trzema oculusami i w XIX wieku wzbogacono o kontrowersyjny krenelaż. Poniżej, przy południowej ścianie katedry dostrzec można również fragmenty dawnego krużganka kapituły. Wyburzony u schyłku XVIII wieku dziedziniec pełnił równocześnie funkcję zalesionego dębami wirydarza w centrum którego stała fontanna. To jedyny ślad po istniejących tu dawniej zabudowaniach kapituły.
Dawna katedra w Carcassonne
Dawna katedra w Carcassonne przybrała formę bazyliki o trzech romańskich nawach sklepionych kolebkami w centrum i po bokach. Rozdzielające je filary mają okrągły lub kwadratowy kształt, a ich różnorodne zdobienia w większości przywołują ornamenty akantu. Pośród najważniejszych elementów korpusu wymienić należy XVI-wieczny prospekt organowy oraz XII-wieczną kropielnicę na spiralnej kolumnie.
Do romańskiej części dodano nawę poprzeczną z siedmioma płytkimi kaplicami, odzwierciedlającymi oryginalny układ przęseł. Wzniesiona pomiędzy 1269 a 1330 rokiem konstrukcja przywodzi na myśl inspirację paryską Sainte-Chapelle. Przeszklono tu bowiem ogromną powierzchnię ścian, wypełniając je całą gamą różnokolorowych witraży. W apsydzie przedstawiono żywoty świętych: Pawła i Piotra oraz patronów świątyni – Nazariusza i Celsusa. Ponadto też na dwóch XVI-wiecznych panelach rozmieszczono sceny z życia Jezusa Chrystusa. W kaplicach prezbiterium natomiast odnaleźć można XIV-wieczne motywy Drzewa Jessego oraz Drzewa Życia.
Samochodem na południe Francji – Podróż w czasach zarazy
Wspomnieć trzeba również o dwóch wspaniałych rozetach rozmieszczonych w północnym i południowym skrzydle transeptu. Pierwsza datowana jest na początek XIV wieku i przedstawia tronującą Królową Niebios z Dzieciątkiem Jezus w towarzystwie świętych, proroków oraz aniołów. Drugą zaś wykonano nieco później, acz wciąż w tym samym stuleciu. Znalazł się tu Chrystus w majestacie, a poza herbami de Rochefort’a w narożach umieszczono św. Piotra i św. Pawła.
Podobnie też jak w Sainte-Chapelle, dawna katedra w Carcassonne uzyskała wielobarwne polichromie z przewagą czerwieni, bieli, purpury, żółtego oraz niebieskiego. Dziś wszak po zdobieniach nie ma praktycznie śladu. Jedynie szkic Chrystusa na Sądzie Ostatecznym oraz symbole ewangelistów w chórze przypominają nam o malowanym wnętrzu.
Pałac papieski w Awinionie – Nowa Stolica Apostolska
Na filarach nowej części mieszczono aż 22 figury przywołujące sylwetki dwunastu apostołów, dwóch aniołów, Najświętszej Panienki, Jezusa Chrystusa oraz lokalnych świętych – Gimera, Celosa i Nazariusza. Wykonano je w latach 1280-1300 i zawieszono na wysokości 6 metrów; mierzą od 1,45 do 1,65 metra. Do ważnych rzeźb zaliczyć również trzeba grupę tych wolnostojących, np. XIV-wieczną Trójcę Świętą czy XVI-wieczną Pietę z kaplicy św. Anny.
Wart wielkiej uwagi jest również Kamień Oblężenia – płaskorzeźba będąca fragmentem XIII-wiecznego sarkofagu nieznanego pochodzenia. Na znajdującym się w kaplicy św. Wawrzyńca kamieniu prawdopodobnie uwieczniono oblężenie Carcassonne z 1209 lub 1240 roku. Możliwe też że przedstawia jednak batalię pod Tuluzą, która 25 czerwca 1218 roku zakończyła żywot Simona de Montfort. Inna teza mówi, że odkryty w 1835 roku przez Mérimée kamień jest jednym z kawałków grobowca przywódcy krucjaty albigeńskiej.
Katedra w Albi – Forteca przeciw Katarom
W kaplicy św. Jana natomiast znalazł się najpiękniejszy zabytek – grobowiec Pierre’a de Rochefort. Przedstawiono na nim biskupa w otoczeniu dwóch diakonów – wszyscy w osobnych ostrołukach z wimpergami dekorowanymi maswerkami, czołgankami, sterczynami i kwiatonami. U ich podnóży zaś znalazł się kondukt żałobny.
10 najpiękniejszych katedr we Francji
Poza jego sarkofagiem znalazły się tu również grobowce jego następców: Guillame’a Radulphe (lub Razouls’a) oraz Gérauda du Puy. Pod różycą umieszczony jeszcze jeden nagrobek warty uwagi, a właściwie płyta nagrobna. Należy ona do archidiakona Sansa Morlane – katara oskarżonego przez trybunał inkwizycji.
Wybierasz się na południe Francji? Ten Mini eBook może okazać się pomocny podczas planowania. Zwłaszcza jeśli Twoim celem są zabytki tej części kraju:
FRANCJA Południowa – Gotowy plan podróży
FRANCJA Południowa – Gotowy plan podróży to mini eBook z zaplanowanym przebiegiem trasy samochodowej z Wrocławia. Jej celem są gotyckie katedry tej części kraju oraz urokliwe miasteczka Oksytanii. Sama śmietanka architektury średniowiecznej w wyważonej formie.
Wewnątrz cudów nie ma, samo mięso! Czyli rozpiska na 19 dni – dzień po dniu wraz z linkami do noclegów i interaktywnej mapy podróży. Poza tym zebrałem tu garstkę ważnych informacji dla zmotoryzowanych, a także dodałem zbiór linków do artykułów z opisem najciekawszych miejsc zawartych w tym planie.
Dzięki niemu z pewnością zaoszczędzisz sporo czasu. Zamiast rozkminy dokąd by tu pojechać, masz tu plan podany na tacy! Ściągaj, bukuj noclegi i przeżyj kolejną wspaniałą przygodę na południu Francji.
Więcej o tej trasie znajdziesz we wpisie: Samochodem na południe Francji – Podróż w czasach zarazy
Lektura:
- Les Monuments de Carcassonne – M. Cros-Mayrevieille, wyd. Imprimerie de C. Labau; Carcassonne, 1850.
- Carcassonne – Historia y arquitectura – Jean-Pierre Panouillé, wyd. Éditions OUEST-FRANCE; Rennes, 1999/2012.
- Złota Księga: Carcassonne i zamki Katarów – Lily Deveze, wyd. Casa Editrice Bonechi World Publisher; Włochy, 2017.*
- How France Built Her Cathedrals – A Study in the Twelfth and Thirteenth Centuries – Elizabeth Boyle O’Reilly, wyd. Harper & Brothers; Nowy Jork i Londyn, 1921.
