Halle an der Saale – Pięć wież, Händel i ciała niebieskie

Halle an der Saale to jedno z tych miejsc, które turyści omijają szerokim łukiem. Trudno określić przyczyny takiego stanu rzeczy, niemniej jedno jest pewno: zabytków tu nie brakuje. Miasto bowiem jest na przykład jednym z najważniejszych punktów na Niemieckim Szlaku Romańskim. Ponadto też, to właśnie tutaj znajduje się najstarsze na świecie przedstawienie ciał niebieskich i to tu urodził się wirtuoz muzyki późnego baroku – Georg Friedrich Händel. Myślicie, że to wszystko?

Oczywiście, że nie! Jest tu całkiem sporo ciekawych miejsc, które warto odwiedzić. Z perspektywy miłośników architektury średniowiecznej musimy podkreślić, że Halle an der Saale to prawdziwa kopalnia skarbów! A kiedy dodamy do tego jego okolice, możemy stworzyć całkiem kuszącą propozycję urlopu tuż za miedzą. Tylko my i moc średniowiecznych zabudowań. Jesteście ciekawi jak prezentuje się Halle? Skrolujcie dalej! Ale najpierw krótki rys historyczny.

Halle nad Soławą w Wiekach Średnich

Halle to najliczniej zaludnione miasto kraju związkowego Saksonia-Anhalt, w środkowych Niemczech. Przebiega przez nie rzeka Soława, dzięki której zawdzięcza swoją pełną i unikatową nazwę: Halle an der Saale, czyli Halle nad Soławą. Najstarsze dowody na znajdującą się tu osadę pochodzą z okresu górnego paleolitu (około roku 4000 p.n.e.), a jej rozwój związany był z bogatymi złożami soli. 

Lubeka – Królowa Hanzy

W średniowieczu zapewniły one miastu miejsce w najważniejszej unii epoki – Lidze Hanzeatyckiej (1281-1487). Niemniej stanowiły również poważny punkt zapalny w licznych konfliktach, żyjących tu wspólnot niemieckich osadników oraz górników solnych (niem. Halloren). Przełomem był rok 1478, kiedy to do miasta wtargnęły wojska arcybiskupa Magdeburga, od którego miasto było zresztą zależne, aby zrobić porządek z buntownikami. Chcąc utrzymać ich w ryzach, arcybiskup nakazał wzniesienie twierdzy Moritzburg. Reformacja w 1522 roku udaremniła jego starania i umniejszyła jego status.

Sinusoida wzlotów i upadków

Kolejne epoki w historii miasta to prawdziwa sinusoida wzlotów i upadków. W 1648 roku Halle raz na zawsze wyrwało się spod władzy hierarchów Kościoła przechodząc w skład terenów Elektoratu Brandenburskiego. Rządzone przez Hohenzollernów miasto zanotowało kolejny bum gospodarczy i kulturalny, którego zwieńczeniem było otwarcie uniwersytetu 12 lipca 1694 roku. W ciągu kolejnych 50 lat kształciło się tu aż 30 tysięcy studentów prawa, teologii oraz medycyny. Jeszcze u schyłku XVII wieku teolog August Hermann Francke ufundował tu potężny sierociniec połączony ze szkołą, które w większości finansowała machina jego prywatnych działań. 

Niestety już kolejny wiek przyniósł znaczny upadek we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego i intelektualnego, co spowodowane było Wojną Siedmioletnią. Jedynym światełkiem w tunelu było działanie uniwersytetu, który zamknięto wraz z nadejściem wojsk Napoleona w październiku 1806 roku. 

Magdeburg – Kolebka niemieckiego romanizmu

Industrializacja całkowicie zmieniła profil miasta w którym jak grzyby po deszczu wyrastały kolejne fabryki, zmieniając panoramę w regionalne centrum przemysłu z hordą napływowej ludności na czele. Kolejny regres przyniosła II wojna światowa i przełomowe zjednoczenie Niemiec u schyłku XX wieku w wyniku którego upadło wiele przedsiębiorstw. Po ciężkich latach chwiejącej się gospodarki Halle an der Saale zdaje się wracać do życia, aczkolwiek na wszystko potrzeba czasu. 

Co warto zobaczyć w Halle an der Saale? 

Halle an der Saale prawie wymknęło się szponom wojennym i do dziś, jako jedno z niewielu dużych miast Niemiec, zachowało swój wyjątkowy charakter. Oczywiście prawie robi sporą różnicę, ale w porównaniu choćby ze stratami wojennymi Hanoweru, Halle wypada całkiem dobrze. Nie spotkamy tu zbyt wielu domków z szachulca, ale za to będziemy mogli podziwiać architekturę wieku XIX i XX, a także szereg cennych zabytków, które przetrwały wojenne zawieruchy. 

Luneburg – Mała Lubeka

Kościół Mariacki

Najlepszym tego przykładem jest położonym w sercu miasta kościół Mariacki (niem. Marktkirche Unser Lieben Frauen in Halle lub Marienkirche). XVI-wieczna świątynia powstała w miejscu wyburzonych dla niej dwóch innych kościołów: św. Gertrudy z XI wieku oraz Najświętszej Marii Panny z XII wieku. Pamiątkami po nich są wcielone w korpus nawowy wieże, spośród których masyw wschodni należał do dawnego kościoła Mariackiego. Po wzniesieniu hali wyposażono je w nadbudówki oraz most dla strażnika. 

Wnętrze obiektu pokryto efektownym sklepieniem gwiaździstym z intrygującymi ozdobami zworników. Biegnące wokół naw empory wskazują na protestancki charakter kościoła. Nie można więc nie wspomnieć, że trzykrotnie przemawiał tu legendarny reformator religijny – Marcin Luter. Jego więź z Halle zdaje się być jeszcze silniejsza przez wzgląd na znajdującą się tu jego maskę pośmiertną. 

To największy skarb świątyni, ale nie można też nie wspomnieć o XVI-wiecznym ołtarzu głównym czy imponującym XVIII-wiecznym prospekcie organowym. W ich cieniu znajdują się również mniejsze organy na których grać uczył się młody Georg Friedrich Händel, a także grywał tu regularnie Bach. Wilhelm Friedemann Bach – syn Sebastiana. Warto wspomnieć, że dawny mostek strażnika służy dziś jako główny punkt widokowy skąd podziwiać można panoramę całego miasta. 

Czerwona Wieża 

Oczywiście jak na dłoni widoczna jest stąd leżąca u stóp kościoła starówka z tak zwaną Czerwoną Wieżą (niem. Roter Turm), która wyrasta zupełnie na wprost kościoła. Późnogotycka budowla mierzy aż 84 metry i jest dziś najwyższym karylionem w Europie. W jej wnętrzu znajduje się aż 76 dzwonów, a na szczycie zaś kolejny punkt widokowy.

10 sakralnych klejnotów Dolnej Saksonii

Swoją nazwę wieża zawdzięcza prawdopodobnie czerwonemu dachowi, którym pokryta była w XVIII wieku. Wszakże istnieje również teoria wskazująca na egzekucje, odbywające się tuż przed oczami ustawionego u jej bazy Rolanda. Obecna figura powstała dopiero w XIX-wieku, aczkolwiek jej istnienie w Halle sięga siedmiu wieków wstecz. 

Podczas nalotów amerykańskich w trakcie II wojny światowej ucierpiały zarówno dolne, jak i górne partie budowli. Biorąc jednak pod uwagę, że była ona muzą wielu artystów, z pewnością łatwiej było przywrócić jej dawny splendor. Jednym z najważniejszych obrazów na których widnieje pięć halskich wież jest dzieło pod tytułem „Dwie siostry na tarasie wychodzącym na port”, które w 1820 roku uwiecznił geniusz romantycznych scenerii – Caspar David Friedrich. 

Georg Friedrich Händel

Aż czterokrotnie w ciągu dnia z Czerwonej Wieży dobiegają melodie wygrywane przez 36 dzwonów. Ich kompozytorem jest urodzony w Halle Georg Friedrich Händel – jeden z kluczowych twórców muzyki barokowej. Tuż obok zresztą znajduje się jego pomnik, a przy Große Nikolaistraße 5 rodzinny dom. Dziś w jego wnętrzach zorganizowano muzeum (niem. Stiftung Händel-Haus Halle) poświęcone życiu i twórczości wirtuoza, którego Hallelujah z oratorium Mesjasza znają chyba wszyscy. 

Katedra w Halle

Od domu Händla dzieli nas zaledwie kilka kroków do katedry w Halle (niem. Dom zu Halle) w której piastował on funkcję organisty w latach 1702/1703. Położona tuż nad Soławą świątynia nie wyróżnia się w krajobrazie miasta, ponieważ brakuje jej wieży. Budowle tego typu to znak rozpoznawczy zakonu Dominikanów, którzy w 1280 roku rozpoczęli jej budowę. W XVI wieku przebudowano ją na rozkaz biskupa Moguncji i Magdeburga – Albrechta Brandenburskiego, dodając do jej bryły charakterystyczną attykę. Ruch ten zwiastował wykorzystanie ówczesnej kolegiaty jako głównej broni przeciwko rosnącej w mieście wspólnocie protestantów. 

Kolegiata w Quedlinburgu – Kolebka Ottonów

Po renowacji sprowadzono doń zatrważającą liczbę relikwii (Hallesches Heiltum), które finalnie stały się gwoździem do trumny biskupa. Służące głównie jako maszynka do zarabiania pieniędzy na odpustach, resztki doczesne domniemanych świętych popchnęły Lutra do jego słynnych wystąpień. Reformacja zmusiła biskupa do wyniesienia się z Halle, a razem z nim wyjechały stąd wszystkie relikwie. Wewnątrz do dziś wszak zachowały się liczne epitafia dobry renesansu, grupa siedemnastu XVI-wiecznych rzeźb z filarów czy XVII-wieczny ołtarz główny. Do północnej części do katedry przylega klauzura z fragmentami dawnego krużganka.

Zamek Moritzburg

O ile z katedry wszelkie symbole potęgi arcybiskupiej zostały dość szybko usunięte, o tyle zamek Mortizburg w Halle przetrwał do dziś. Rezydencja patriarchów Magdeburga stała się manifestem ich zwycięstwa nad buntowniczymi patrycjuszami, niemniej dość szybko zmieniło się jego przeznaczenie. Właściwie już z nadejściem reformacji nic już nie było takie samo, a oblężenie Szwedów z czasów Wojny Trzydziestoletniej zapoczątkowały szybko postępującą dekonstrukcję. 

W XIX wieku zaproponowano umieszczenie tu siedziby uniwersytetu, niemniej finalnie jego pomieszczenia po części posłużyły jako przestrzeń dla Muzeum Sztuki (niem. Kunstmuseum Moritzburg Halle (Saale)). Pośród zgromadzonych tu artefaktów odnaleźć można również liczne gotyckie i barokowe dzieła sztuki sakralnej.

Dysk z Nebry 

A jeśli już mowa o muzeach i artefaktach to Halle w świecie słynie właściwie z jednego, niewielkiego eksponatu. Jest nim tajemniczy Dysk z Nebry (niem. Himmelsscheibe von Nebra). Znaleziony latem 1999 roku dysk liczy ok. 3600 lat i należy do najważniejszych odkryć minionego stulecia. Przedstawia on bowiem wyobrażenia słońca i księżyca na tle rozgwieżdżonego nieba. 

Brema – Roland, mumie i Muzykanci

Naukowcy twierdzą, że był on zegarem astronomicznymi, pozwalającym na synchronizację kalendarza księżycowego i słonecznego. Jest to najstarsze na świecie, tak dokładne przedstawienie zjawisk kosmicznych. Właśnie przez wgląd na jego wagę, w czerwcu 2013 roku wpisano go na listę światowego dziedzictwa UNESCO Pamięć Świata. Sam dysk podziwiać można w Landesmuseum für Vorgeschichte.

Kościół św. Maurycego

Kościół św. Maurycego (niem. Moritzkirche (Halle)) to jedna z prawdziwych perełek Wieków Średnich w Halle. Wznoszenie późnogotyckiej świątyni rozpoczęło się od wschodu, w miejscu romańskiego kościoła. Najprawdopodobniej z przyczyn finansowych projektu nigdy nie udało się doprowadzić do końca. Dzięki temu jego fasada zachodnia wciąż posiada część oryginalnej świątyni z westwerkiem. 

Jego wnętrze z kolei pod wszelkimi względami przejawia cechy gotyckie. Abstrahując od pięknego sklepienia hali i prezbiterium możemy podziwiać tu zespół rzeźb czy ołtarz główny z tej epoki. Pomimo licznych remontów w ciągu ubiegłych stuleci kościół znajduje się w kiepskim stanie, a jego otoczenie przypomina permanentny plac budowy.

Inne miejsca

Będąc w Halle warto rzucić okiem także na kilka innych miejsc. Jednym z nich jest wspomniany już wcześniej Kompleks Augusta Hermanna Franke przy którym znajduje się również jego XIX-wieczny pomnik. Na halskiej starówce uwagę przykuwa też Graseweg Haus ze swą fechwerkową fasadą. Baśniowa chatka wszelako z baśnią niewiele ma wspólnego. W średniowieczu znajdowała się tuż przy murach miejskich, co wykorzystano w trakcie epidemii czarnej dżumy ukrywając za nim setki ciał zmarłych mieszkańców. Kiedy dziesięć lat później mur zburzono w zaroślach za nią odnaleziono masową mogiłę…

Klasztor Jerichow – Gigant romanizmu ceglanego

Jeśli chodzi o zabytki sakralne warto przyjrzeć się również gotyckiemu kościołowi św. Urlyka (niem. Ulrichskirche (Halle), który dziś pełni funkcję sali koncertowej. Wiedząc, że przez Halle przebiega Niemiecki Szlak Romański (niem. Strasse der Romanik) opłaca się odnaleźć XII-wieczną kaplicę św. Mikołaja (niem. St. Nikolaus (Böllberg)) oraz zamek Giebichenstein (niem. Burg Giebichenstein) z X wieku. Leżąca nad Soławą twierdza należała do biskupów magdeburskich zanim przenieśli się do Moritzburga. 

Więcej ciekawych miast w Niemczech znajdziecie we wpisie poniżej:

Lektura:

• www.marktkirche-halle.de/ 
• https://www.britannica.com/
• https://www.halle-tourismus.de/en/home/
• https://www.kunstmuseum-moritzburg.de/
• https://www.landesmuseum-vorgeschichte.de/himmelsscheibe-von-nebra.html 
• https://www.kulturstiftung-st.de/en/castles-cathedrals/halle-an-der-saale-cathedral/