Gandawa – be.gent!

Gandawa?! Skąd ta nazwa skoro Belgowie wymawiają ją Hjent? Podobno wyraz ganda pochodzi od celtyckiego słowa, oznaczającego miejsce zbiegu dwóch rzek (chodzi tu o Skaldę i Leię). Nam bliższa jest łacińska nazwa drugiego, najważniejszego w średniowiecznej Europie miasta Gandavum.

Śladami gotyku ruszyliśmy autem na trzeci kraniec Europy, aby napawać się klimatem średniowiecznego miasta. Udało nam się, za to już na samym początku plułem sobie w brodę, że przeznaczyliśmy nań tylko jeden dzień. W każdym razie lista miejsc jaką zobaczyliśmy jest bardzo długa. Po tej wyprawie czuję się prawie jak superman i zaczynam wierzyć w eksterioryzację. Pozwólcie, że zaprezentuję w skrócie przebieg tych wspaniałych kilku chwil w Gandawie.

Gandawa w pigułce

Gandawa to jedno z najważniejszych miast w Belgii, stolica Flandrii Wschodniej usytuowana około 40 kilometrów od stolicy – Brukseli. Jest to trzeci ośrodek portowy w kraju. Aż trzy monumenty Gandawy znalazły się na liście światowego dziedzictwa UNESCO, a historia miasta sięga losów daleko przed Rzymianami. Kluczowym momentem dla miasta było pojawienie się na owych terenach, francuskiego zakonnika Amando, który założył dwa opactwa – św. Bawona oraz św. Piotra.

Wraz z upływem czasu kolonia kwitła wokół owych opactw i przystani, by Karol Wielki uznał wkrótce terytorium za warte obrony i ufortyfikowania. Opatem obu klasztorów przez pewien czas był sam biograf Karola Wielkiego – Einhard, którego rządy ożywiły tworzące się wokół klasztorów miasto. Niestety nie powstrzymało to inwazji wikingów, którzy obrócili w perzynę misternie budowaną osadę. 39 lat od pierwszego ataku, w roku 881 zbiegli zakonnicy powrócili z misją odbudowy miasta. Tak oto jeszcze raz, prężnym krokiem powstało nowe miasto Gandawa.

Akwizgran – Miasto Karola Wielkiego

Wraz z budową zamku Gravensteen i wieży miejskiej oraz rosnącej władzy patrycjuszy, Gandawa stała się ważnym ośrodkiem politycznym i gospodarczym. Jednak już przed rokiem 1000 zniszczone klasztory odzyskały dawną świetność, a w osadzie pojawiły się mury, które wspomagały kontrolę oraz obronę miasta do którego można było dostać się tylko przez cztery bramy. Oprócz „podatku” od sprzedaży zboża, najbardziej dochodowym interesem stała się tu produkcja i handel suknem przynoszący zyski więcej niż połowie rodzin w grodzie. Władzę sprawowało 40 najzamożniejszych z nich, a każda familia wysuwała jednego przedstawiciela do rady miejskiej. Rada zaś decydowała między innymi o inwestycjach użyteczności publicznej. W XIV wieku również i cechom rzemieślniczym nadano prawo na mocy którego i ich przedstawiciele mogli uczestniczyć w obradach.

Przy okazji rozwoju włodarze miasta wdali się w wiele przeróżnych konfliktów, między innymi w wojnę stuletnią Francji z Anglią. Po 1383 roku Gandawa zaczęła tracić swą pozycję w przemyśle tekstylnym na rzecz sąsiadujących miast – Brabancji oraz Anglii. Wkrótce to też znalazła się pod panowaniem nieprzychylnych jej książąt burgundzkich. Najgorszym okresem dla miasta były jednak rządy urodzonego w Gandawie w 1500 syna Joanny I Kastylijskiej (Joanny Szalonej) – Karola V. W 1537 roku nałożył on bowiem na miasto kosmiczne podatki. Wydarzenia następujące jako nazwijmy to związek przyczynowo-skutkowy przeszły do historii jako pochód Stroppendragers (objaśnienie poniżej).

Najazdy z każdej strony, inkwizycja i próby przejęcia kontroli nad najważniejszym po Paryżu mieście Średniowiecza spełzły na niczym. W 1840 Belgia uzyskała niepodległość podczas gdy Gandawa przeżywała kolejny okres dobrej passy wraz z dynamicznym wzrostem produkcji w przemyśle tekstylnym. „Drugi Manchester” – takie miano uzyskało prężnie działające miasto, a w ciągu 30 lat jego populacja zwiększyła się prawie o połowę. Pomimo wojen i działań ciemiężców Gandawa wygląda jakby czas się dla niej zatrzymał.

Zamek Gravensteen

Rezydencja hrabiów Flandrii była pierwszym miejscem w mieście, które udało nam się obejrzeć od A do Z. Kolejek nie zastaliśmy, więc kupno biletu zajęło jakieś 30 sekund. Warto zapytać o zniżkę, jeśli macie mniej niż 25 lat albo studiujecie – opłaca się! Twierdza wygląda jak z bajki – zarówno z zewnątrz, jak i wewnątrz. Swój obecny kształt zamek uzyskał już w 1180 roku, jednak nie jest on pierwszym w tym miejscu. Swoją funkcję spełniał tylko do 1400 roku gdy władcy przenieśli swą siedzibę do Prinsenhof. Wtedy to zmieniono jego przeznaczenie na mennicę, później przędzalnię bawełny, a jeszcze później na więzienie.

Zamek Gravensteen (Gandawa, Belgia)

Najciekawszą pozycją wśród jego historii był sąd w którym w XVI wieku odbywały się procesy domniemanych czarownic. Kobiety te zwykle podejrzewano o paktowanie z diabłem czy uprawianie czarnej magii. Wszechużyteczność zamku złożyła się zatem na bogate zbiory dwóch muzeów: wspomniane wcześniej Muzeum Trybunału Sprawiedliwości (Muzeum Tortur) oraz Muzeum Broni.

Belfort w Gandawie

Nazwa tej konstrukcji w naszym języku została przejęta od francuzów – beffroi, jednak bardziej popularna jest ta niemiecka, belfried. Mnie ani ta ani ta nie przypadła do gustu, zatem posłużę się przyjazną, angielską nazwę – belfry. Ten zmyślny termin używany był, aby określić przyratuszową, miejską wieżę z dzwonnicą lub wieżę strażniczą w zamku – głównie na terenie Flandrii. W samej Belgii znajduje się ich nieco ponad 30. Gandawski belfry wpisany jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W środku, oprócz wspaniałej panoramy u szczytu, na który możemy wznieść się także za pomocą windy, odnajdziemy ciekawe muzealne eksponaty. Podziwiać można tam dzwony, które wiele razy ostrzegały miasto przed najeźdźcami, ale największą atrakcją są… smoki!

Belfry – Smocza wieża w Gandawie

Katedra św. Bawona

Plac św. Bawona to nie tylko przypadkowe miejsce gdzie ulokowana jest monumentalna, gotycka katedra (nid. Sint-Baafskathedraal). To przede wszystkim kolebka miasta, gdzie w roku 600 osiedlili się pierwsi mieszkańcy Gandawy. W podziemiach katedry zachowała się krypta romańskiej świątyni z XII wieku z oryginalnymi freskami z XV wieku, odkrytymi przypadkowo podczas konserwacji w 1936 roku. Chociaż jej obecne wnętrze jest barokowe, nadal ma swego gotyckiego ducha, zamkniętego za zasłonką w kaplicy po lewo od wejścia głównego.

Brugia – Miasto w cegle zaklęte

To właśnie w tym miejscu znajduje się jedno z największych dzieł epoki średniowiecza – Ołtarz Gandawski  „Adoracja Mistycznego Baranka” (nid.: Het Lam Gods). Jego autorami są bracia Hubert i Jan van Eyck. 6 maja 1432 roku ołtarz wystawiono na widok publiczny, by w 1986 roku przenieść go za kurtynę z powodów… bezpieczeństwa. Te właśnie powody sprawiły, że nie udało nam się nacieszyć oka niepełnym dziś ołtarzem. Niestety kolejka ustawiona do adoracji baranka przewyższyła nasze możliwości czasowe. W czasie wizyty mogliśmy jednak podziwiać piękną ambonę, która jest swoistym majstersztykiem, a jeśli o baranka chodzi to zupełnie niedaleko trafiliśmy na ogromny mural z tymże. ;) A tuż za katedrą stoi ogromny pomnik ku czci von Eycków z 1913 roku wystawiony na wystawę EXPO.

Kościoły w Gandawie

Naprzeciwko belfry’ego znajduje się piękny kościół św. Mikołaja (nid.Sint-Niklaaskerk). Jego wyraźne kształty są nadzwyczaj miłe dla oka, a patrząc nań z miejskiej wieży miałem wrażenie oglądania idealnej bryły, zupełnie jak z makiety. Kolejne barokowe wnętrze to cios dla tak doskonałej budowli, jednak trzeba to przeżyć. Niszczejący od wieków kościół dwa razy w swej historii chylił się ku upadkowi aż do roku 1960 kiedy wszczęto 50 letni plan konserwacji zabytku. Nieopodal, przy moście św. Michała (nid. Sint-Michielsplein) ze statuą tegoż samego walczącego ze smokiem, stoi kościół pod wezwaniem właśnie św. Michała (nid. Sint-Michielskerk). Uwagę przykuwa jego wieża, która nigdy nie została dokończona, choć pierwotny plan zakładał budowlę o wysokości 150 metrów.

Jak to w średniowieczu, plany były wielkie, a wykonanie – cóż, jak widać. Kamień węgielny położono tam w 1440 roku, jednak z powodu ciągłego braku pieniędzy budowa ciągnęła się ślimaczym tempem do 1672 roku. W 1828 roku finalnie porzucono marzenia o wzniesieniu ogromnej wieży i planowanej od wieków rozbudowie świątyni. Kościół podobno otwarty jest od poniedziałku do soboty – od 14 do 17. Nam jednak nie udało się wstąpić, choć zjawiliśmy się tam w porze zwiedzania.

Bazylika Świętej Krwi w Brugii

To samo spotkało nas z romańskim kościołem św. Jakuba (nid. Sint-Jacobskerk). Ta budowla to najstarszy kościół w zachodniej Belgii i choć z zewnątrz posiada romańskie rysy to naturalnie nie został oszczędzony przed poprawkami i zmianami wraz z upływającymi nurtami. Jednym z ciekawszych miejsc, ukrytą perłą, jest opactwo św. Piotra założone w 620 roku. Miejsce z dala od tłumu turystów, gdzie możemy rozkoszować się chociażby wspaniałym patio po którym setki lat temu spacerowali znudzeni życiem w celibacie zakonnicy. Obok tegoż przybytku znajduje się barokowy kościół Najświętszej Maryi Panny od św. Piotra gdzie to udało nam się odsłuchać 5 symfonii Beethovena granej na żywo. Wspaniałe wyczucie czasu mieliśmy, gdyż rzadko udaje się nam zwiedzać przy tak doskonałym akompaniamencie – wrażenie piorunujące.

be.gent!

Gandawa to nie tylko kościoły rzecz jasna, oprócz frytek, gofrów, czekolady, piwa (jak chyba wszystkie miasta w Belgii) słynie także z kanałów! Oh tak… Najpiękniejszym tego typu miejscem w mieście jest stary port otoczony przecudnymi (!), wspaniałymi, przebogato zdobionymi kamieniczkami. W życiu nie widziałem ładniejszego portu! Korenlei i Graslei to przyportowe uliczki, znajdujące się w samym sercu miasta nad rzeką Leią. Gród zawdzięcza swój rozkwit niczemu innemu jak tej przystani, a to dlatego, że miasto w średniowieczu uzyskało przywilej na pobór 1/4 ładunku zboża od każdego przepływającego przez miasto chłopa, który zamierzał sprzedać na targu zbożowym. Dzięki temu na przykład piekarze mogli skupować zboże po preferencyjnych cenach, co jak łatwo sobie wyobrazić napędzało średniowieczną gospodarkę. I tak aż do 1734 roku.

Katedra w Akwizgranie – Kamienny Relikwiarz

Przy Graslei znajduje się jedna z ciekawszych kamienic jakie dotąd widziałem. Jej powstanie datuje się na wiek XIII, a nazywa się ją Korenstapelhuis, czyli Magazyn Ziarna. Jest to jeden z nielicznych, romańskich przykładów architektury użytkowej na terenie Niderlandów. Po tym jak przestał pełnić swoją funkcję w latach 30 XVIII wieku z wolna zaczął popadać w niełaskę aż do 1901 roku. Wszystkie z tych kamienic, jak Magazyn Ziarna, mają swoje własne, fascynujące historie. Wracając przed kościół św. Mikołaja nie sposób nie zauważyć innej, doskonałej w swych kształtach i zdobieniach – kamienicy cechowej. Kamienica z XVI wieku, w duchu gotyku brabanckiego, z tańczącymi Maurami zdobiącymi fasadę nie cieszy się jednak zasłużoną popularnością. Wszystko to za sprawą fantazji architektów i konserwatorów, którzy jawnie zbrodnili to dzieło okalając je odważną konstrukcją ze szkła i stali.

To, co zakazane smakuje najlepiej. Za katedrą św. Bawona – tuż przy pomniku ku czci von Eycków znajduje się kolejny, piękny zamek – Geraard Duivelsteen (Zamek Gerarda Diabła). Nie można do niego wejść, z powodów bliżej mi nieznanych. A wielka to szkoda, bo jego piwnica to aż pięćset sześćdziesiąt metrów kwadratowych najlepiej zachowanego w całym mieście gotyku. Piwnica ze wspaniałym sklepieniem wygląda zjawiskowo! Jak nadmieniłem, nie pomnym co teraz urządzono we wnętrzu diabelskiego zamku, acz historia wspomina o: rezydencji bogatego patrycjusza, depozycie miejskim, szkole, seminarium, sierocińcu, więzieniu, zakładzie dla obłąkanych i siedzibie straży pożarnej. W niedalekim położeniu jest jeszcze ratusz, który również w swej piwnicy skrywa XIV wieczne łuki. Jego fasadę ozdobiono oczywiście w stylu gotyku brabanckiego, jednak jest to zaledwie 1/4 z planowanej budowli. Przez konflikty religijne w XVI wieku nie udało się dokończyć budynku w stylu gotyckim przez co wygląda dość nietypowo.

Ratusz w Brugii i gotyk brabancki

Jeśli zaś już przy nietypowych konstrukcjach jesteśmy, to jest jeszcze coś! Chodzi o zbudowany na początku XV wieku Groot Vleehuis, gdzie do 1884 roku miejscowi rzeźnicy sprzedawali swoje wyroby. Teraz w tym miejscu znajdziemy Centrum promocji produktów Flandryjskich. Ah, jest jeszcze Rabot! Jest to konstrukcja hydrauliczna stworzona w 1491 roku, by kontrolować koryto rzeki. Składa się ona z dwóch małych wieżyczek po obu stronach rzeki i przyznaję, wygląda jak z bajki. Oprócz zabytków architektury miasto oferuje także szeroką gamę muzeów, więc nie można się tam nudzić. Pośród nich znajdziemy między innymi Muzeum Sztuk Pięknych, Muzeum Sztuki Współczesnej, Muzeum Wzornictwa, Muzeum Przemysłu Tekstylnego czy Muzeum Miejskie.

Gandawa praktycznie

Wejściówka do katedry św. Bawona jest darmowa, aczkolwiek jeżeli chcemy ujrzeć nieocenionej wartości dzieło Jana i Hyberta von Eyck musimy zapłacić 4 EUR i wybrać się tam koniecznie przed 17. Wejście do zamku Gravensteen to koszt 10 EUR dla osoby dorosłej lub 6 EUR dla studenta czy osoby poniżej 25 roku życia. W sezonie zamek otwarty jest od 10 do 18, tak jak cała reszta tłumnie odwiedzanych monumentów.

Osoby chcące wzbić się na szczyt belfrieda mogą uczynić to za cenę 6 EUR lub 2. Na takich samych zasadach jak wstęp do zamku. Wejściówki do kościołów są darmowe, jednak wiele z nich otwartych jest tylko przez kilka godzin w ciągu tygodnia, w określone dni etc. Tak więc ewentualne wizyty trzeba zaplanować zgodnie z ich godzinami otwarcia. Aby ujrzeć sale ratuszowe zapłacimy 5 EUR, a żeby zobaczyć ukryty skarb Gandawy, czyli opactwo św. Piotra zapłacimy 6 lub 2 EUR. Zwiedzanie parteru w owym opactwie jest darmowe.

Stroppendragers

Otóż w 1537 roku sytuacja gospodarcza w Gandawie nie jest zbyt różowa. Zrodzony tam Karol V nałożył przecież na miasto wysokie podatki. Dolał tym samym oliwy do ognia, bo wkrótce doszło do zbrojnej rebelii przeciwko niemu. Mieszkańcy nie godzili się na to, co zaserwował im władca. Ten zaś w odpowiedzi wysyłał armię 5000 żołnierzy, aby wyegzekwowała żądania. Wkrótce kapryśny król mógł uroczyście odebrać miastu przywileje, które pozwalały mu na niezależność, degradując go do roli prowincjonalnego miasteczka. Oskarżył je o nielojalność, nieposłuszeństwo, bunt i wreszcie o zdradę. Wyrokiem nakazał konfiskatę majątków, zapłatę bajońskiej kary oraz ściągnięcie symbolu niezależności – dzwonu Roeland.

To jednak nie wszystko. 3 maja 1540 roku, jakby upokorzeń było mało, Karol V wydał rozkaz o przemarszu przez miasto boso, ubranych tylko w koszule, 30 wysoko postawionych mieszkańców. Wraz z nimi wyruszyło 50 członków cechu tkaczy i 318 członków pozostałych cechów. Pochód hańby zamyka 50 kreesers, których stroje ozdobiono dodatkowo stryczkami jako znak, że zasłużyli na pohybel. Mieli oni klękać przed władcą i w głos błagać o przebaczenie – jego i jego siostrę Marię Habzburżankę (Maria Hiszpańska lub Maria Węgierska). Tak oto po dziś dzień mieszkańców miasta nazywa się tymi, którzy noszą stryczek, czyli stroppendragers. Coroczny pochód upamiętnia wydarzenia tamtych dni jako symbol niezłomności i nieprzejednania gandawczyków.

Lektura:

• http://www.globtroter.pl/artykuly/1388,belgia,gandawa.html
• http://www.gentschefieste.be/2005/Progr/GStroppen/Stroppen.htm