Opactwo Najświętszej Maryi Panny w Cruas
Wspomniane w kontekście Serrabone, opactwo Najświętszej Maryi Panny w Cruas (fr. Abbaye Sainte-Marie de Cruas), to majstersztyk romanizmu regionu Ardèche. Jego początki sięgają roku 804, kiedy to benedyktyni z opactwa Aniane, z polecenia hrabiego Eriberta z Vivarais, założyli klasztor na terenie dawnej willi galo-rzymskiej lub wczesnochrześcijańskiej świątyni. Okres największego rozwoju przypadł więc na XI i XII wiek, a rangę opactwa podkreśla fakt, że nowo wybudowany kościół konsekrował sam papież Urban II w 1095 roku. W kolejnych wiekach mierzyło się ono jednak z wieloma przeciwnościami — powodziami czy choćby poważnymi zniszczeniami podczas wojen religijnych w XVI stuleciu, co z czasem doprowadziło do jego opuszczenia. Dopiero uznanie go w 1862 roku za zabytek historyczny Francji umożliwiło stopniową restaurację i przywrócenie mu namiastki dawnej świetności.
Opactwo Saint Georges de Boscherville
Obecnie najważniejszym świadectwem dawnej świetności opactwa pozostaje jego kościół, wyróżniający się charakterystyczną bryłą z dwiema wieżami. Jedną umieszczoną przy fasadzie, a drugą nad skrzyżowaniem naw. Choć zewnętrzna surowość może nie zapowiadać jej bogatego wnętrza, kryje się w nim autentyczny skarb: XII-wieczne lektorium oraz IX-wieczna krypta, gdzie do czasów wojen religijnych przechowywano relikwie świętych związanych z regionem — Torkata, biskupa Saint-Paul-Trois-Châteaux z IV wieku, oraz mnicha Josseranda, o którym wiadomo jedynie tyle, że był jednym z tutejszych mnichów. Co ciekawe, zarówno krypta, jak i lektorium przetrwały głównie dzięki temu, że w XVIII wieku zostały zasypane ziemią jako zabezpieczenie przed powodziami. Ponownie odkryto je dopiero w XX wieku. Na uwagę zasługują tu także romańskie kapitele oraz XI-wieczna mozaika w stylu bizantyjskim. To jedna z najstarszych tego typu dekoracji we Francji.
